تشدید موج گرما در افغانستان؛ لزوم فعالیت دولت و نهادهای مردمی
در شرایطی که جهان با پیامدهای تغییرات اقلیمی و بحران‌های محیط‌زیستی دست‌وپنجه نرم می‌کند، افغانستان نیز با یک موج گرمای بی‌سابقه و خطرناک روبه‌رو شده است. این پدیده نه‌تنها زندگی میلیون‌ها شهروند را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی جبران‌ناپذیری به‌همراه داشته باشد. موقعیت جغرافیایی افغانستان، کاهش پوشش گیاهی، خشکسالی‌های مکرر و تخریب منابع آبی، این کشور را به‌ویژه در برابر امواج گرما آسیب‌پذیر کرده است. با‌وجود نقش ناچیز افغانستان در تولید گازهای گلخانه‌ای، تأثیرات تغییرات اقلیمی جهانی به‌صورت ناعادلانه‌ای بر دوش مردم این کشور سنگینی می‌کند.
علل و عوامل تشدید موج گرما
موج‌های گرمایی عمدتاً تحت تأثیر سیستم‌های پرفشار جوی شکل می‌گیرند که مانع از جریان طبیعی هوا و تبادل دمایی می‌شوند. در افغانستان، عواملی چون کاهش جنگل‌ها، فرسایش خاک، مدیریت نادرست منابع آبی و گسترش شهرنشینی غیراصولی، اثرات این پدیده را تشدید کرده‌اند. از سوی دیگر، ضعف برنامه‌ریزی محیط‌زیستی و نبود سیاست‌های پایدار برای مقابله با تغییرات اقلیمی، کشور را در برابر این بحران‌ها بی‌پناه گذاشته است.
پیامدهای موج گرما بر زندگی مردم
۱. تهدیدات بهداشتی:
– افزایش موارد گرمازدگی، کم‌آبی بدن، اختلالات کلیوی و قلبی، به‌ویژه در میان سالمندان، کودکان و بیماران.
– فشار مضاعف بر سیستم سلامت که از پیش با کمبود امکانات روبه‌رو است.
– خطر مرگ‌ومیر خاموش در مناطق دورافتاده به‌دلیل نبود دسترسی به خدمات درمانی.
۲. آسیب‌های اقتصادی:
– کاهش تولیدات کشاورزی به‌دلیل خشک‌سالی و سوختن محصولات.
– تلفات دامی ناشی از کمبود آب و علوفه.
– افزایش قیمت مواد غذایی و تشدید ناامنی معیشتی.
۳. بحران‌های اجتماعی:
– کاهش بازدهی کاری به‌ویژه برای کارگران روزمزد و کشاورزان.
– افزایش تنش‌های اجتماعی در اثر کمبود منابع حیاتی مانند آب و برق.
– اختلال در فرآیند آموزش به‌دلیل نبود امکانات خنک‌کننده در مدارس.
نقش دولت و نهادهای مسئول
متأسفانه تاکنون واکنش مناسبی از سوی نهادهای دولتی دیده نشده است. درحالی‌که انتظار می‌رود:
– اداره‌ی ملی حفاظت محیط‌زیست و وزارت زراعت با ارائه‌ی هشدارهای به‌موقع و راهکارهای عملی، از شدت خسارات بکاهند.
– وزارت صحت عامه با آماده‌سازی مراکز درمانی و توزیع داروهای ضروری، از افزایش تلفات جلوگیری کند.
– وزارت معارف با تعطیلی مدارس در ساعات اوج گرما، سلامت دانش‌آموزان را تضمین نماید.
– رسانه‌های ملی با اطلاع‌رسانی گسترده، مردم را نسبت به خطرات گرمازدگی آگاه سازند.
سکوت کنونی دولت نه‌تنها نشانه‌ی بی‌تفاوتی، بلکه نقض آشکار مسئولیت‌پذیری در قبال جان شهروندان است.
پیشنهادهای عملی برای کاهش بحران
۱. آگاهی‌رسانی فوری:
– انتشار دستورالعمل‌های پیشگیرانه از طریق رادیو، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی.
– آموزش روش‌های مقابله با گرمازدگی (نوشیدن آب کافی، پرهیز از فعالیت در فضای باز، استفاده از لباس‌های نخی).
۲. تأمین منابع حیاتی:
– توزیع آب آشامیدنی به‌ویژه در مناطق محروم.
– اختصاص بودجه‌ی اضطراری برای کمک به خانواده‌های آسیب‌پذیر.
۳. مشارکت نهادهای مردمی:
– استفاده از مساجد به‌عنوان پایگاه‌های امدادرسانی و پناهگاه‌های موقت.
– همکاری سازمان‌های خیریه برای توزیع وسایل خنک‌کننده و آب معدنی.
۴. فشار بر دولت برای اقدام:
– رسانه‌ها و فعالان مدنی باید با پیگیری مستمر، حاکمیت را به پاسخگویی وادارند.
موج گرمای کنونی تنها یک چالش طبیعی نیست، بلکه آزمونی برای مسئولیت‌پذیری دولت و انسجام اجتماعی است. اگر نهادهای حکومتی به وظایف خود عمل نکنند، فاجعه‌ای انسانی در راه خواهد بود. اما با همکاری مردم، رسانه‌ها، نهادهای مذهبی و سازمان‌های مردمی، می‌توان از شدت این بحران کاست. فرصت اقدام امروز است؛ فردا ممکن است دیر باشد.
نویسنده: محمد امین فرهمند
