شکست مذاکرات صلح افغانستان به مثابه آغاز تنش‌های بین المللی

چنانچه جنگ افغانستان تأثیرپذیر از هر دوعامل داخلی و بیرونی است، مزیت صلح آن نیز در دو سطح داخلی و بیرون مرزی محسوس و ملموس است. هر وقتیکه در افغانستان آتش جنگ زبانه کشیده است، یپامد آن کشورهای منطقه به خصوص همسایگان را نیز نوردیده است. در وضعیت کنونی که آرامش و ثبات نسبی در داخل افغانستان حاکم می‌باشد، همسایگان و سائر کشورهای منطقه و جهان نیز از زاویه افغان‌ها به آرامش نسبی رسیده اند؛ زیرا هر مشکلی که از جغرافیای افغانستان متوجه آنان گردد، نهاد دولت به عنوان یک آدرس قانونی این جغرافیا مطمح نظر کشورهای یاد شده است و در جهت رفع مشکل و چالش‌هایی که از این آب و خاک نشأت گرفته و متوجه همسایگان و سائر کشورها می‌گردد در هماهنگی و همکاری با دولت افغانستان سعی در جلوگیری و مقابله با آن پدیده‌ها روی دست گرفته می‌شود.

افغانستان کنونی به عنوان یک واحد جغرافیایی منظم و قانونمند در سازمان ملل متحد دارای جایگاه و منزلت حقوقی است، عموم کشورهای جهان، جمهوریت و دولت موجود را آدرس حقیقی این جغرافیا می‌پندارند و در هر مسئله‌ی بین المللی، عند الاقتضا به همین نظام و دولت مراجعه می‌نمایند. از بُعد داخلی اش هم اگر محاسبه گردد دستاوردهای قابل توجهی به مردم افغانستان به ارمغان داشته است، در موجودیت دولت است که سیر سرسام آور مهاجرین به جای جای دنیا کاهش یافته است مهار قاچاق مواد مخدر به دیگر کشورها با تلاش‌های دو جانبه قابل پیگیری است و نتایجی هم در پی داشته است، تروریزم به عنوان تهدید مشترک از سوی دولت افغانستان مهار و کنترل می‌گردد همکاری‌های بین المللی با دولت کنونی افغانستان جهت مهار این پدیده‌ی تهدید آمیز، نوعی درد مشترک است که هر کشور مستقل در نظام بین الملل از پیامد آن متأثر می‌گردد؛ لذا به این نتیجه میرسیم که حاکمیت یک دولت مشروع و مردمی دموکراتیک در افغانستان، به عنوان آدرسی در نظام بین الملل مورد حمایت همه کشورهای جهان است و عدم آن به همان میزان و بیشتر از آن رنج بین المللی به حساب می‌آید. از این رو، نزدیک به شش ماه است که تلاش‌های بی وقفه جریان دارد تا نظام موجود حفظ گردیده و پروسه صلح با اشتراک وسیع کشورهای تأثیر گزار بین المللی بر محوریت دولت افغانستان به بار بنشیند. در این پیوند، عموم کشورهای دخیل در مسئله افغانستان نظام موجود را مورد حمایت قرار داده اند. برگزاری پروسه صلح در ترکیه مورد رایزنی است؛ اما طالبان ظاهرا پا پس کشیده اند و به بهانه تمدید موعد آن پس از 24 اپریل و در یک زمان نا معلوم است؛ اما اصل قضیه این است که طالبان در محاسبات شان جنگ را به عنوان راه حل تصرف افغانستان برگزیده اند، امری که بسیاری کشورها از آن واقف اند.

اینکه طالبان، در بازه زمانی کنونی مذاکره را به مشاجره و درگیری ترجیح می‌دهند علل و عوامل زیادی دارد؛ اما واقعیت این است که این گروه نفع خود را در جنگ و هرج و مرج می‌بینند؛ زیرا فلسفه وجودی طالبان با جنگ و وحشت بیشتر مفهوم می‌یابد، این گروه در زیر چتر صلح خود را بازنده و شکست خورده‌ی میدان افغانستان می‌داند. اما دنیا شکست پروسه صلح را خطر آینده این کشور تلقی می‌کنند تلاش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که جهان از خطر ناشی از شکست مذاکرات صلح بین‌الافغانی آگاه است و می‌کوشد به افغانستان در رسیدن به ثبات و صلح کمک کند. در صورت شکست مذاکرات صلح، جنگ و خشونت شدت خواهد گرفت و این وضعیت می‌تواند به مهاجرت گسترده افغان‌ها، تولید بیشتر مواد مخدر و نقض حقوق بشر بیانجامد. امری که پیش از این به کرات در این جغرافیا به وقوع پیوسته است.

در همین ارتباط فیلیپو گراندی، مشاور عالی امور پناهجویان سازمان ملل متحد نیز گفته است که اگر گفت‌وگوهای صلح افغانستان پس از خروج نیروهای خارجی از این کشور با ناکامی روبه‌رو شود، احتمال دارد شمار پناهجویان از افغانستان افزایش یابد. در سال‌های اخیر، مهاجران افغان بخش بزرگی از جامعه پناهجویان را (طبق آمار رسمی سازمان ملل، ۲.۶ میلیون نفر) تشکیل داده‌اند. این، به غیر از هزاران نفری است که در موقعیتی غیررسمی و بلاتکلیف به سر می‌برند. هر نوع شکنندگی در اوضاع سیاسی می‌تواند سیل تازه‌ای از مهاجران را راهی ایران، ترکیه و اروپا کند. اما مهاجرت تنها یکی از معضلات افغانستان خواهد بود.

اگر گفت‌وگوهای صلح که قرار است ۲۴ ماه اپریل برگزار شود ناکام بماند، طالبان و نیروهای امنیتی افغانستان جنگی تمام عیار را علیه یکدیگر از سرخواهند گرفت که به افزایش خشونت و ناامنی‌های گسترده دامن خواهد زد. بدون شک در غیاب نیروهای آمریکایی و ناتو نیز بیش از ۳۰۰ هزار نیروی امنیتی افغان از شهرها و روستاهای کشور در برابر حملات طالبان دفاع خواهند کرد، اما موج حملات طالبان سرمست از خروج نیروهای آمریکایی، آن هم در شرایطی که مذاکرات صلح شکست خورده است، می‌تواند کوره آتش را در دل افغانستان شعله‌ور کند. علاوه بر نیروهای امنیتی کشور، گروه‌های سیاسی هم از راه‌اندازی یک مقاومت دوم سخن می‌رانند. این گروه‌ها که از اقوام مختلف کشور هستند و در دوران گذشته، حول محور احمدشاه مسعود، قهرمان ملی کشور، تجمع کرده بودند بار دیگر از ضرورت ایجاد جبهه متحد علیه طالبان دفاع کرده‌اند.

هرچند در دورانی که احمدشاه مسعود در جبهه مقاومت قرار داشت، ارتش ملی کشور فروپاشیده بود و مقاومت، تنها رویکرد دفاعی و در مقابله با حملات فزاینده طالبان قلمداد می‌شد اما این بار، طرح ایجاد گروه‌های مسلح خارج از چارچوب نظام می‌تواند به معنای بی‌اعتمادی به نیروهای امنیتی باشد؛ امری که تضعیف قوای مسلح کشور را به دنبال خواهد شد. پاکستان، حامی پروپاقرص طالبان و متحدانش، بدون شک با توسل به حمایت از گروه طالبان در صدد اشغال افغانستان برخواهد آمد و کوشش خواهد کرد تا کابل، پایتخت افغانستان را هم تصرف کند. از طرف دیگر، روسیه، چین، آمریکا، هند و کشورهای دیگر هم هشدار داده‌اند که به هیچ وجه بازگشت طالبان به قدرت و «امارت اسلامی» نام نهاده شده این گروه را نخواهند پذیرفت و این امر می‌تواند به جبهه‌گیری‌های منطقه‌ای دیگر در سرزمین افغانستان منجر شود که پیامدهای آن تنش‌های جدید و در فازهای مختلف را در نظام بین الملل رقم خواهد زد.

هم اکنون گزارش‌های موثق حاکی است که این گروه با حمایت کشورهای حامی اش همانند پاکستان و حوزه خلیج، در پی راه اندازی عملیات بزرگی همزمان در چندین شهر اند، این گروه می‌خواهند که با تصرف شهرهای استراتژیک همانند، قندز، قندهار و غزنی کنترل شان بر بیشترین بخش‌های کشور را حفظ نمایند و همینطور اگر قرار باشد مذاکره‌ی هم برگزار گردد وزنه اش به سمت طالبان بیشتر سنگینی کند و همان سهم حد اکثری که این گروه همیشه به زبان می‌راند را در اختیار داشته باشند؛ اما صف آرایی نظامی آنان از اکنون روی دست گرفته شده است، روزهای آینده، افغانستان شاهد صفحه جدید در تاریخ تحولات اش خواهد بود، اینکه نیروهای امنیتی به کمک نیروهای مردمی در برابر این گروه با انگیزه سرکوب آراسته شوند، احتمال اینکه حملات آنان را در نطفه خنثی نماید قریب به یقین است، اما اگر جنگ به یک مسئله طولانی مدت این کشور تبدیل گردد، آنگاه چالش‌های عدیده‌ی افغانستان و جهان را در تار و پود خود خواهد پیچید.

علاوه بر خیلی مضرات ملی و بین المللی، مسئله مواد مخدر هم رشد چشمگیری خواهد یافت. افغانستان همین حالا هم بیشترین تریاک جهان را تولید می‌کند و اقتصاد مبتنی بر مواد مخدر، تار و پود این کشور را همین حالا هم در نوردیده و کشورهای زیادی از ناحیه کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر صدمه دیده‌اند. ایران و کشورهای آسیای مرکزی که در مسیر ترانزیت و مصرف مواد مخدر افغانستان قرار دارند، هزاران معتاد مواد مخدر را تحمل می‌کنند و بحران ناامنی و خشونت، کارخانه‌های تولید مواد مخدر را به اوج خواهد رساند. در صورت شکست مذاکرات صلح، افغانستان با خطر واقعی فرو افتادن در ورطه نابودی روبه‌رو است و این بر عهده رهبران سیاسی کشور و فرماندهان گروه طالبان است که برای نجات این سرزمین، پشت میز مذاکره بنشینند و از خود انعطاف و همدیگرپذیری نشان دهند.

ترکیه همچنان تاکید دارد که نشست صلح استانبول در تاریخ ۲۴ آوریل برگزار می‌شود و این امیدواری وجود دارد که طالبان نیز سرانجام به این دعوت پاسخ مثبت دهد. براساس گزارش‌ها، زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، به دوحه رفته است تا اختلافات باقی‌مانده برای کشاندن طالبان سر میز مذاکره را حل کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، نیز با عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، تلفنی گفت‌وگو کرده است تا از طریق او، به تشویق طالبان برای شرکت و توافق در میز مذاکره کمک کند. همه این تلاش‌های بین المللی نشان می‌دهد که جهان از خطرات شکست مذاکرات صلح بین‌الافغانی آگاه است و می‌کوشد افغانستان را در رسیدن به ثبات و صلح کمک کند.