لزوم گسترش فرهنگ دینی عقلانی با محوریت علمای دین

یکی از مقوله هایی که همیشه مورد توجه خاص جوامع بشری بوده بحث توسعه فرهنگی است، اسلام برای ایجاد و توسعه فرهنگ اسلامی سفارشات مؤکدی دارد که برای تحقق این امر وجه عقلانیت دین باید بهتر و بیشتر معرفی شود، ایمان به وجود و وحدت خدا که اصل اول و اصل الأصول در عقاید است، یکسره مبتنی بر عقل است و نمی‌توان آن را از متن دین گرفت؛ زیرا مشروعیت دین به واسطه انتساب آن به خدا است، پس ایمان به مشروعیت دین نیز متوقف بر ایمان به وجود خدا است، و اگر ایمان به وجود خدا از متن دین اخذ شده باشد و نه از عقل، دور لازم می‌آید. باقی اصول دین نیز از اصل اول، به واسطه عقل و استدلال استنباط می‌شوند. طبعاً متن دین نیز بر همه این اصول تأکید دارد و این منافاتی با عقلانیتِ آنها ندارد، بلکه مکمل آن است.

دین مبین اسلام برای ایجاد و توسعه فرهنگ اسلامی سفارشات مؤکدی دارد، چنانچه این سفارشات از سوی عموم مردم مورد توجه قرار گرفته و به آنها عمل شود، گام‌های لازم و ارزشمند به منظور توسعه فرهنگی به تدریج برداشته خواهد شد، در واقع می توان گفت توسعه فرهنگی با عمل به دستورات دین مبین اسلام محقق می‌شود، اسلام اهمیت خاصی برای علم و فرهنگ جامعه قائل است، افتخار مسلمانان این است که دینی را آئین خود قرار داده اند که ” زگهواره تا گور دانش بجوی ” را مورد تأکید قرار داده و همین امر به خوبی بیانگر نقش تکیه به دین اسلام و تأثیر آن در ارتقاء فرهنگ جامعه است، شک نیست که بخش مهمی از فرهنگ، به اعتقادات و باورهای دینی بر می گردد، دین نقش و تأثیر بسیار مهمی در راستای توسعه فرهنگی کشور دارد .

توسعه فرهنگی مهمترین و اساسی ترین بخش در راستای توسعه بخش‌های دیگری چون سیاست و اقتصاد است، توسعه فرهنگی به نوعی ارتباطی مستقیم با توسعه در دیگر موارد دارد و به همین دلیل نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، برای رسیدن به توسعه فرهنگی می بایست شاخصه‌های توسعه را شناخت و آنها را ضمن بررسی، مورد توجه دقیق و جدی قرار داد، در این صورت می‌توانیم تصویر کلی از توسعه فرهنگی داشته و در راستای دستیابی به آن گام‌های ارزنده و مؤثری برداریم، باید در نظر داشت که فرهنگ مجموعه ای از آداب، اعتقادات، سنت‌ها، هنجارها، ناهنجاری‌ها، باورها و اندیشه‌ها است به همین دلیل با شناخت عوامل تشکیل دهنده فرهنگ، به خوبی می‌توان به منظور توسعه آن اقدام کرد و فعالیت‌های مؤثری داشت، رشد، توسعه و توجه به هر یک از عوامل تشکیل دهنده فرهنگ، توسعه فرهنگ عمومی جامعه را در پی دارد و از آنجا که بخش مهمی از فرهنگ به اعتقادات و باورهای دینی بر می گردد، دین نقش بسیار تعیین کننده‌ای در راستای توسعه فرهنگی کشور دارد .

اگر از دین تصویری صحیح و درست و به دور از تعصبات خشک ، به صورتی شفاف و روشن ارائه شود ، آموزه های دینی می‌توانند نقش بسیار مؤثر و ارزشمندی در توسعه فرهنگی جامعه ایفا کنند، در غیر اینصورت اگر تصویر نادرستی از دین ارائه شود، مانعی برای توسعه فرهنگی ایجاد می شود که این امر بر سایر بخش‌ها نیز تأثیرگذار خواهد بود، نهادهای فرهنگی و متولیان دینی می‌بایست در راستای توسعه فرهنگی، وجه عقلانیت دین را پررنگ و برجسته نشان دهند، چرا که باور داریم دین ما دینی عقلانی است و بر عنصر عقلانیت تأکید دارد، بر اساس همین اعتقاد، اگر قبول داشته باشیم که مهمترین عنصر توسعه فرهنگی بحث عقلانیت است، تصویر عقلانیت دین نیز می بایست به روشنی و به صورتی برجسته ارائه شود، امروز بین دین و فرهنگ تعامل خوبی برقرار شده، البته هنوز خلاءهایی وجود دارد که با منطق و اندیشه می‌توان این تعامل را افزایش داده و توسعه فرهنگی را نیز ارتقاء بخشید، اگر می خواهیم همه دنیا را به اسلام دعوت کنیم، باید ثابت کنیم که دین اسلام زمینه و بستر بسیار مناسبی برای رشد و توسعه فرهنگی است.

باید با برنامه ریزی‌های دقیق و اصولی، زمینه توسعه فرهنگ دینی و ارتقاء فرهنگ جامعه را فراهم کرده و تصویری صحیح از دین اسلام را به جهانیان عرضه کنیم، دین اسلام به واسطه ایدئولوژی و جهان بینی که دارد، در همه مقوله‌ها و به ویژه فرهنگ، دیدگاه ها و بایدها و نبایدهایی دارد که توجه به آن‌ها ارتقاء فرهنگ جامعه اسلامی را در پی خواهد داشت، همه امور سیاسی، فرهنگی و دینی با یکدیگر در ارتباط هستند و محور و ستون تمام این موارد نیز، دین است، اگر می خواهیم به لحاظ فرهنگی رشد و توسعه داشته باشیم، می بایست به باورها و اعتقادات دینی بیش از پیش اهمیت داده و آنها را در بطن زندگی جاری و ساری نمائیم، از اجتماع خرده فرهنگ‌ها، فرهنگ ملی کشور شکل می‌گیرد و به همین دلیل نیز باید به تقویت باورهای تمام فرهنگ‌ها توجه کرد، در حال حاضر، در افغانستان به دلیل توطئه‌های دشمنان و هجمه‌های فرهنگی مختلفی که صورت می‌گیرد، آسیب‌هایی به فرهنگ ما وارد شده و به همین دلیل نیز توسعه فرهنگی مناسب نداشته ایم، شک نیست که با رفع این موانع و مقابله با آنها می توان شرایط را به شکلی شایسته تغییر داده و زمینه تأثیرگذاری دین بر توسعه فرهنگی را ایجاد کرد، در چنین شرایطی فعالیت یکپارچه و هماهنگ تمام دستگاهها و نهادهای دینی و فرهنگی راهکاری مبتنی بر گفتگو از مجرای عقلانیت دینی برای فعالیت بهتر فرهنگی و دینی است، علمای دین اعم از مذاهب مختلف در کشور باید در سلسله نشست‌های علمی، برگزاری سیمینارها و گفتگوهای سازنده وجه عقلانیت دین را برجسته ساخته و به مردم افغانستان و جهان بنمایاند که اسلام دین گفتگو، توسعه و تعامل است و آنچنان که غیر مسلمانان با اهداف سیاسی پروژه بدنامی این دین مقدس را روی دست گرفته اند، باطل گردیده و حقیقت دین برای عموم روشن گردد.

نویسنده: عبدالحی مهمند