مبارزه طالبان با آزادی‌های انسانی در افغانستان و لغو قانون اساسی
فصل دوم قانون اساسی سال ۱۳۸۴ به آزادی سیاسی و مدنی اختصاص یافته بود که حق حیات، حق کار، حق مالکیت، حق تعلیم، آزادی بیان و سایر آزادی‌ها در چوکات قانون، منع تبعیض و امتیاز بین اتباع افغانستان، منع تعذیب انسان، حق انتخاب کردن و انتخاب شدن اتباع، حق تاسیس جمعیت‌ها و احزاب، مصئون بودن آزادی و محرمیت مراسلات و مخابرات، مصئون بودن مسکن شخص از تعرض، حق سفر به هر نقطه کشور، حق اختیار کردن مسکن در هر نقطه کشور، حق سفر به خارج از افغانستان، منع تحمیل کار اجباری، تامین وسایل وقایه و علاج امراض و تسهیلات بهداشتی رایگان برای اتباع از سوی دولت و حمایت دولت از خانواده به عنوان رکن اساسی جامعه شامل آن بود.
در جریان گفتگوهای صلح میان حکومت پیشین و طالبان، بسیاری به این باور بودند که طالبان تغییر کرده‌اند و این بار اشتباهات دفعه قبلی را تکرار نخواهند کرد. این خوش‌خیالی خیلی از کارشناسان و حتا دولت‌ها بعد از ۱۵ آگست با روی کار آمدن طالبان رنگ باخت. ادعای اینکه طالبان تغییر کرده‌اند و به حقوق اولیه و اساسی افراد احترام می‌گذارند، غلط از آب درآمد. طالبان برعکس این ادعا با تصاحب قدرت محدودیت‌های شدیدی بر عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در افغانستان وضع کردند.
لغو قانون اساسی افغانستان
پس از سقوط جمهوریت، قانون اساسی دوره جمهوریت نیز از سوی طالبان لغو شد. قانون اساسی منبع اصلی سایر قوانین در یک کشور است و تمام امور قانونی و حقوقی براساس قانون اساسی تعریف می‌شوند. در یک سال و چند ماهی که از آغاز سلطه طالبان می‌گذرد، افغانستان شاید از معدود کشورهایی باشد که فاقد قانون اساسی مدون است. طالبان اخیراً اعلام کرده‌اند که کار روی تدوین قانون اساسی جدید را شروع کرده‌اند. اینکه طالبان با چه کارشیوه و سازکاری می‌خواهند قانون اساسی جدید بسازند، معلوم نیست؛ اما این واضح است که قانون اساسی طالبان، یک قانون اساسی بسته و فاقد هرگونه آزادی خواهد بود. عبدالکریم حیدر، معاون وزارت عدلیه طالبان، گفته است که «افغانستان ضرورتی به قانون اساسی ندارد و مشکلات مردم در کشور بر بنیاد فقه حنفی حل می‌شود». لغو قانون اساسی از سوی طالبان به معنای نادیده گرفتن تمام حقوق و آزادی‌هایی است که در فصل دوم قانون اساسی افغانستان آمده بود. در نبود قانون اساسی و مشخص نبودن حدود قانونی، طالبان هر نوع ظلم و ستمی که دل‌شان خواسته است را در یک‌ونیم سال اخیر بالای شهروندان افغانستان تحمیل کرده‌اند، از ممنوعیت فعالیت‌های اجتماعی زنان گرفته تا مسدودیت مکتب‌های دخترانه و وضع محدودیت بر رسانه‌ها.
برخورد طالبان با زنان
یکی دیگر از مهم‌ترین سوالاتی که در جریان گفتگوهای صلح میان طالبان و حکومت پیشین افغانستان وجود داشت، این بود که آیا طالبان به رعایت حقوق و آزادی زنان پایبند خواهند ماند و این آزادی را به رسمیت خواهند شناخت؟
طالبان نه‌تنها حقوق اولیه زنان را به رسمیت نشناخته، بلکه در این یک سال و اندی حقوق اولیه آنان را به صورت مداوم نقض و زیر پا کرده‌اند. این گروه در نخستین اقدام خود در روز ۱۶ سنبله سال ۱۴۰۰، وزارت امور زنان را لغو و به جای آن وزارت امر به معروف و نهی از منکر را ایجاد کرد. این نخستین برخورد شدید طالبان با زنان در افغانستان بود. پس از آن درب مکتب‌های دخترانه را به روی دختران بالاتر از صنف ششم بسته‌اند و به این زودی‌ها هم قرار نیست از این تصمیم‌شان برگردند. طالبان از روزی که قدرت را به دست گرفته‌اند، زنان را از رفتن به کار منع کرده و دلیل آنرا مساعد نبودن محیط کاری خوانده‌اند.
براساس مصوبه‌ای که از «کمیسیون تعلیم، تربیه و تحصیلات عالی» طالبان به دستم رسیده است، این گروه تلاش دارد موضوعاتی که در مورد حقوق و آزادی‌های زنان در نصاب تعلیمی افغانستان است را حذف کند. برداشت طالبان این است که آنچه به عنوان حقوق زنان در کتاب‌های درسی آمده، مغایر ارزش‌های «اسلامی و افغانی» است.
طالبان همچنان بر پوشش زنان محدودیت‌های شدیدی وضع کرده‌اند. براساس گزارش‌ها، نیروهای این گروه در چند مورد دختران را به دلیل نداشتن پوشش مورد نظر آنها از ورود به دانشگاه منع کرده‌اند. کمیسیون فوق همچنان تاکید کرده است که باید تمام تصاویر زنان از کتاب‌های درسی حذف شوند. در توضیح آن آمده است که وجود تصویر زنان باعث ترویج «ارزش‌های غربی و تشویق به بی‌حجابی» می‌شود.
زنان افغانستان حتا دسترسی به ساده‌ترین حقوق‌شان را ندارند. در حال حاضر زنان افغانستان از حق آموزش، حق کار و حق سفر و… محروم‌اند.
طالبان و آزادی بیان
براساس آمار سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF)، در ۲۰ سال گذشته افغانستان بالاترین مقام و امتیاز را در میان کشورهای منطقه به لحاظ آزادی بیان داشت.
آمار و نمودار فوق نشان می‌دهد که افغانستان در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، بلندترین مقام و بالاترین امتیاز را در میان کشورهای منطقه کسب کرده است. اما در سال ۲۰۲۲ و زیر حاکمیت طالبان، این امتیاز به پایین‌ترین سطحش در چند سال گذشته رسیده است. دلیل این، بیشتر به عملکرد طالبان بر می‌گردد. طالبان در یک سال گذشته محدودیت‌های شدیدی بر رسانه‌ها وضع و در مواردی کارمند رسانه‌ها را لت‌و‌کوب و زندانی کرده‌اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز اعلام کرده است که در جریان یک سال گذشته، ۲۱۹ رسانه در افغانستان از فعالیت باز مانده‌‌اند. به گفته این سازمان، از میان ۵۴۷ رسانه فعال در افغانستان در سال ۱۴۰۰ خورشیدی، تنها ۳۲۸ رسانه پس از تصرف قدرت توسط طالبان به فعالیت خود ادامه داده‌اند. به نظر می‌رسد که با ادامه وضعیت و اعمال محدودیت‌های بیشتر، تعدادی دیگر از رسانه‌ها نیز فعالیت‌شان را متوقف کنند.
جامعه‌ای فاقد آزادی، جامعه‌ای مرده
سید سعید مرتضوی
