ممنوعیت واردات دوا از پاکستان؛ نشانه‌ای از تیرگی عمیق روابط
در روزهای اخیر، تصمیم حکومت کنونی افغانستان مبنی بر ممنوعیت واردات دوا از پاکستان، بار دیگر روابط پرتنش دو کشور را به صدر اخبار آورده است. این اقدام، تنها یک تصمیم اقتصادی نیست، بلکه بازتابی از اختلافات سیاسی و بی‌اعتمادی عمیق میان کابل و اسلام‌آباد است. سال‌هاست که اقتصاد افغانستان تا حد زیادی به واردات کالاهای اساسی از پاکستان وابسته بوده، و دوا یکی از مهم‌ترین اقلام این وابستگی به‌شمار می‌رفت. اکنون با اجرای این ممنوعیت، نه‌تنها بازار دوای افغانستان دچار شوک شده، بلکه صنعت دواسازی پاکستان نیز با ضررهایی روبه‌رو خواهد شد.
بر اساس گزارش‌ها، روابط میان افغانستان و پاکستان طی ماه‌های اخیر به‌شدت تیره شده است. اسلام‌آباد بارها طالبان را متهم کرده که در برابر فعالیت‌های گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) بی‌تفاوت است، در حالی که این گروه حملات متعددی در خاک پاکستان انجام داده است. از سوی دیگر، افغانستان این اتهامات را رد کرده و معتقدند که اسلام‌آباد از این مسئله برای فشار سیاسی استفاده می‌کند. در چنین فضایی، تصمیم برای قطع واردات دوا را می‌توان اقدامی سیاسی در قالب سیاست اقتصادی دانست؛ پیامی که حکومت کنونی افغانستان می‌خواهد از طریق آن نشان دهند که افغانستان دیگر حاضر نیست در برابر فشارهای پاکستان تسلیم شود.
با این حال، تأثیرات اقتصادی این تصمیم برای افغانستان سنگین خواهد بود. دوا یکی از کالاهای حیاتی است و ممنوعیت واردات آن به‌طور مستقیم سلامت مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از دواهای اساسی که در شفاخانه‌ها و دواخانه‌های کشور توزیع می‌شود، از پاکستان تأمین می‌گردد. توقف این روند می‌تواند منجر به کمبود شدید دوا، افزایش قیمت‌ها و رشد بازار سیاه شود. تجربه نشان داده است که هرگاه چنین ممنوعیت‌هایی وضع می‌شود، قاچاق و ورود دواهای بی‌کیفیت خارجی افزایش می‌یابد و در نتیجه سلامت عمومی در معرض خطر قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، خانواده‌های کم‌درآمد که پیش‌تر نیز زیر فشار تورم و بیکاری قرار داشتند، بیشترین آسیب را از این تصمیم خواهند دید.
در مقابل، پاکستان نیز از این ممنوعیت بی‌تأثیر نخواهد ماند. افغانستان یکی از بازارهای مصرفی مهم برای شرکت‌های دواسازی پاکستان بود و سالانه میلیون‌ها دالر از این راه نصیب صنعت دارویی این کشور می‌شد. با بسته شدن این مسیر، کارخانه‌های دواسازی با کاهش صادرات و مازاد تولید روبه‌رو خواهند شد که به رکود بازار داخلی و افت درآمدها منجر می‌شود. از منظر سیاسی نیز این مسئله می‌تواند برای دولت پاکستان دردسرساز باشد، زیرا تولیدکنندگان و تاجران پاکستانی از اسلام‌آباد خواهند خواست تا برای بازگشت روابط اقتصادی با کابل چاره‌ای بیندیشد.
این تصمیم اما فقط جنبه اقتصادی ندارد. از نظر اجتماعی و سیاسی نیز می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. در سال‌های اخیر، روابط میان دو ملت افغانستان و پاکستان از سطح همکاری‌های تاریخی به سوی نوعی بی‌اعتمادی و خصومت پیش رفته است. بسته شدن راه‌های تجاری، محدودیت در رفت‌وآمد مرزی، و اکنون ممنوعیت واردات دوا، همگی موجب دوری بیشتر دو جامعه‌ای می‌شود که از نظر فرهنگی و مذهبی اشتراکات فراوانی دارند. هرچه مرزها بسته‌تر و روابط تجاری محدودتر شود، ذهنیت‌های منفی و تبلیغات رسانه‌ای در هر دو کشور شدت بیشتری می‌گیرد، و این روند می‌تواند به نفرت پایدار میان هردو حکومت بینجامد.
با وجود این، پرسش اساسی آن است که آیا طالبان واقعاً توان تولید داخلی دوا را دارند تا بتوانند چنین تصمیمی را ادامه دهند؟ واقعیت این است که صنعت دواسازی افغانستان هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و وابستگی کامل به واردات دارد. در شرایطی که زیرساخت‌ها، فناوری و سرمایه کافی وجود ندارد، اجرای چنین ممنوعیتی بیش از آن‌که نشانه خودکفایی باشد، می‌تواند یک اقدام نمادین یا سیاسی تلقی شود. اگر طالبان نتوانند به‌سرعت جایگزینی برای واردات از پاکستان پیدا کنند، احتمال دارد در آینده‌ای نزدیک ناچار به عقب‌نشینی از این تصمیم شوند.
از سوی دیگر، پاکستان نیز باید در رویکرد خود نسبت به افغانستان تجدید نظر کند. سیاست فشار و تهدید تاکنون نتیجه‌ای جز تشدید خصومت‌ها نداشته است. همکاری اقتصادی، احترام متقابل و گفت‌وگو، تنها راه جلوگیری از گسترش بحران میان دو کشور است. منطقه‌ای که همین حالا با فقر، بیکاری، مهاجرت و ناامنی دست‌به‌گریبان است، تحمل یک شکاف اقتصادی دیگر را ندارد. لذا اقدام طالبان در ممنوعیت واردات دوا از پاکستان، نشانه‌ای از دوری و بی‌اعتمادی عمیق میان دو کشور است. اگر این روند ادامه یابد، نه‌تنها روابط تجاری بلکه تعاملات فرهنگی و انسانی نیز آسیب خواهد دید. دو کشوری که روزگاری در بسیاری از زمینه‌ها به هم وابسته بودند، اکنون در مسیری گام می‌گذارند که بازگشت از آن دشوار به نظر می‌رسد. در چنین شرایطی، تنها راه معقول برای هر دو طرف، گفت‌وگو و درک متقابل است. در غیر این صورت، تنش‌های امروز می‌تواند به بحران‌های طولانی‌مدت اقتصادی و سیاسی تبدیل شود که دود آن نه‌تنها به چشم دولت‌ها، بلکه به چشم مردم هر دو کشور نیز خواهد رفت.
یادداشت اختصاصی
