یک ژن قوی خطر ابتلا به آلزایمر، پارکینسون و سایر بیماری‌های مغزی را افزایش می‌دهد

به گزارش خبرگزاری سریع؛ بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون، بیش از ۵۷ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده‌اند. یکی از مهم‌ترین عوامل ژنتیکی مرتبط با این بیماری‌ها، گونه ژنی APOE ε4 است که پیش‌تر به‌عنوان عامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به آلزایمر شناخته شده بود. مطالعه حاضر با استفاده از بزرگ‌ترین پایگاه داده پروتئومیکس در زمینه بیماری‌های عصبی، نشان می‌دهد که APOE ε4 با ایجاد الگوی پروتئینی مرتبط با التهاب مزمن، احتمال ابتلا به طیف گسترده‌ای از بیماری‌های تحلیل‌برنده مغزی را افزایش می‌دهد. نتایج این مطالعه می‌تواند افق‌های جدیدی در مسیر تشخیص و درمان هدفمند این بیماری‌ها بگشاید.

بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی همچون آلزایمر، پارکینسون و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)، چالش‌های عمده‌ای برای سلامت جهانی به شمار می‌روند و با افزایش امید به زندگی، بروز این بیماری‌ها نیز رو به افزایش است. شواهد ژنتیکی حاکی از آن است که گونه خاصی از ژن آپولیپوپروتئین E با نام APOE ε4، نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به این بیماری‌ها دارد.
با این حال، سازوکارهای مولکولی که از طریق آن APOE ε4 موجب آسیب‌پذیری مغز می‌شود، به‌درستی شناخته نشده‌اند. مطالعه حاضر با بهره‌گیری از داده‌های پروتئومیکی گسترده، تلاش دارد تا ارتباط این ژن را با التهاب مزمن و بیماری‌های تحلیل‌برنده مغزی بررسی کند.

محققان با استفاده از داده‌های کنسرسیوم جهانی پروتئومیکس بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی (GNPC)، اطلاعات مربوط به بیش از ۱۸ هزار و ۶۰۰ فرد را که عمدتاً از نژاد اروپایی بودند، مورد بررسی قرار دادند. این داده‌ها شامل حدود ۲۵۰ میلیون اندازه‌گیری پروتئین‌های موجود در خون و مایع مغزی-نخاعی است که از مراکز درمانی متعددی در ایالات متحده و اروپا جمع‌آوری شده است.
در تحلیل نهایی، داده‌های ۱۱ هزار و ۲۷۰ نفر مورد استفاده قرار گرفت که ۳۸ درصد آنان حامل گونه APOE ε4 بودند و ۴۰ درصد از افراد به نوعی از بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی مبتلا بودند. پژوهشگران الگوی پروتئینی مرتبط با این ژن را در افراد سالم و بیمار شناسایی و با استفاده از مدل‌های یادگیری ماشینی، توانستند حاملان این ژن را با دقت بالا پیش‌بینی کنند.

مطالعه نشان داد که وجود ژن APOE ε4 با مجموعه‌ای مشخص از پروتئین‌ها در خون و مایع مغزی-نخاعی مرتبط است؛ پروتئین‌هایی که نقش کلیدی در فرآیندهای التهابی ایفا می‌کنند. این الگوی پروتئینی در نمونه‌های مغزی افراد فوت‌شده مبتلا به بیماری‌های تحلیل‌برنده نیز مشاهده شد.
مدل‌های یادگیری ماشینی با تکیه بر این پروتئین‌ها توانستند به طور قابل توجهی تشخیص دهند که کدام افراد حامل APOE ε4 هستند. این یافته‌ها بیانگر این است که التهاب مزمن می‌تواند عاملی اساسی در ارتباط بین این ژن و بیماری‌های مغزی باشد.

نتایج این مطالعه تایید می‌کند که گونه ژنی APOE ε4، فراتر از نقش شناخته شده‌اش در آلزایمر، می‌تواند در بروز سایر بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی نیز موثر باشد. التهاب مزمن، که با پروتئین‌های خاصی همراه است، ممکن است مکانیسم مشترک بیماری‌های مختلف باشد که حاملان این ژن را در برابر آن‌ها حساس‌تر می‌سازد.
با این حال، عوامل محیطی نیز احتمالاً در تعیین بروز یا عدم بروز بیماری در افراد دارای این ژن نقش دارند. همچنین، این مطالعه که بر داده‌های یک بازه زمانی محدود استوار است، امکان دارد برخی از افراد سالم حامل ژن، در آینده دچار بیماری شوند.

شناسایی پروتئین‌هایی که با APOE ε4 مرتبط هستند، راه را برای توسعه روش‌های تشخیصی جدید و درمان‌های هدفمند هموار می‌سازد. یافته‌های حاضر نشان می‌دهد که مداخلات ضدالتهابی می‌تواند یک راهبرد درمانی امیدوارکننده برای کاهش آسیب‌های ناشی از این ژن باشد. پژوهش‌های آینده باید به بررسی طولی این الگوهای پروتئینی و آزمایش اثربخشی درمان‌های ضدالتهابی بپردازند.

منابع
1. Shvetcov, A. et al. Nature Med. https://doi.org/10.1038/s41591-025-03835-z (2025).
2. The Global Neurodegeneration Proteomics Consortium Nature Med. https://doi.org/10.1038/s41591-025-03834-0 (2025).

ترجمه شده از: مجله Nature