آیت الله العظمی محسنی؛ جهاد فیزیکی تا جهاد فرهنگی
مرحوم آیت‌الله العظمی محسنی از برجسته‌ترین چهره‌های علمی، جهادی و فرهنگی افغانستان و از تأثیرگذارترین عالمان جهان اسلام بود که عمر پربرکت خویش را وقف خدمت به اسلام، قرآن و امت اسلامی نمود. وی با تألیف ده‌ها اثر ارزشمند در علوم اسلامی و پایه‌گذاری نهادهای علمی-فرهنگی، میراثی ماندگار از خود به جای گذاشت.
این عالم فرهیخته در پنجم ثور ۱۳۱۴ خورشیدی در قندهار دیده به جهان گشود. نام کامل او محمدآصف محسنی فرزند محمد میرزا محسنی بود. آموزش‌های ابتدایی را در مکتب‌خانه آغاز کرد و از ده سالگی نزد پدر به فراگیری خواندن و نوشتن پرداخت. در چهارده‌سالگی (۱۳۲۸ش) به همراه خانواده به پاکستان مهاجرت کرد و در شهر کویته زبان اردو را آموخت. پس از بازگشت، مدتی در شرکت برق و سپس در اتاق تجارت قندهار مشغول به کار شد، اما عشق به علوم دینی او را به حوزه‌های علمیه کشاند.
آیت‌الله محسنی پس از شش ماه تحصیل مقدمات در قندهار، به ولسوالی جاغوری در غزنی رفت و در مدرسه شیخ وحیدی به مدت هشت ماه کتاب‌های هدایه، سیوطی، حاشیه ملاعبدالله، معالم و لمعه را فراگرفت. سرانجام در دوازدهم سرطان ۱۳۳۲ به نجف اشرف مهاجرت کرد و با پشتکار کم‌نظیر، باقی‌مانده دروس سطح را در کمتر از سه سال به پایان رساند. او حتی در روزهای تعطیل نیز از مطالعه دست نمی‌کشید.
در نجف، به مدت نه سال در درس خارج فقه و اصول آیات‌عظام سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، شیخ حسین حلی و سید عبدالاعلی سبزواری شرکت جست. از هم‌مباحثه‌های مشهور او می‌توان به شیخ قربانعلی محقق کابلی، شیخ اسماعیل محقق و شیخ موسی عالمی بامیانی اشاره کرد.
پس از کودتای کمونیستی هفتم ثور ۱۳۵۷، آیت‌الله محسنی افغانستان را ترک کرد و پس از ادای مناسک حج، مدتی در دمشق به تدریس پرداخت. در سال ۱۳۵۸ به قم مهاجرت نمود و به همراه جمعی از روحانیان افغان، حزب حرکت اسلامی افغانستان را تأسیس کرد. این حزب با ایجاد بیش از ۱۰۰ پایگاه نظامی در ۱۹ ولایت، نقش محوری در سازماندهی مبارزه علیه نیروهای شوروی ایفا نمود.
پس از سقوط دولت نجیب‌الله در سال ۱۳۷۱، وی به عنوان منشی و سخنگوی شورای رهبری دولت اسلامی افغانستان فعالیت کرد، اما با آغاز جنگ‌های داخلی، به پاکستان مهاجرت نمود. در سال ۱۳۸۴، از رهبری حزب استعفا داد و تمام توان خود را مصروف جهاد فرهنگی کرد.
آیت‌الله محسنی با تأسیس ده‌ها مرکز علمی، فرهنگی و خیریه، چهره‌ای بی‌بدیل در عرصه خدمت‌گزاری به مردم افغانستان بود. برخی از مهم‌ترین اقدامات ایشان عبارتند از:
۱. تأسیس مسجد و مدرسه دینی در قندهار پس از بازگشت از نجف.
۲. احداث مساجد و تکایای متعدد در شهرهای لشکرگاه، هلمند و مناطق محروم.
۳. پایه‌گذاری مجتمع علمی-فرهنگی خاتم‌النبیین(ص) در کابل، شامل:
– حوزه علمیه خاتم‌النبیین(ص)
– مدرسه ام‌المؤمنین خدیجه کبری(س)
– دانشگاه خاتم‌النبیین با شعبه‌هایی در غزنی و جاغوری (با بیش از ۵۰۰۰ دانشجو)
۴. انجمن خیریه خاتم‌الانبیاء برای حمایت از ایتام و خانواده‌های بی‌سرپرست.
۵. صندوق قرض‌الحسنه جهت کمک به نیازمندان و زوج‌های جوان.
۶. تلویزیون جهانی تمدن به عنوان رسانه‌ای تأثیرگذار در ترویج معارف اسلامی.
۷. بازسازی مساجد و مدارس دینی در سراسر افغانستان.
آیت‌الله العظمی محسنی در چهاردهم اسد ۱۳۹۸ پس از تحمل بیماری طولانی، دار فانی را وداع گفت. فقدان این عالم وارسته، ضایعه‌ای جبران‌ناپذیر برای جامعه علمی و دینی افغانستان بود، به‌ویژه در شرایطی که کشور بیش از هر زمان دیگر به تقریب مذاهب و وحدت اسلامی نیاز دارد.
امروز، غیبت او به‌ویژه در عرصه تأسیس مراکز علمی پیشرفته که بتواند با نهادهای جهانی رقابت کند، به‌شدت احساس می‌شود. اما یاد و میراث او همچنان در قلب‌های مردم افغانستان و در آثار برجای‌مانده‌اش زنده است.
یادداشت اختصاصی / خبرگزاری سریع
