خاموشی دیجیتال در افغانستان؛ وقتی ارتباط قطع می‌شود
برای نخستین بار در روزهای اخیر، افغانستان شاهد قطع گسترده و سراسری اینترنت به مدت نزدیک به ۴۸ ساعت بود. این خاموشی ناگهانی زندگی روزمره، کسب‌وکارها، نهادهای آموزشی، آموزش‌های آنلاین و جریان اطلاعات را مختل کرد و نشان داد که اینترنت امروز به شریان اصلی ارتباطات، آموزش و فعالیت‌های اقتصادی در کشور تبدیل شده است. تجربه این خاموشی، نگرانی‌های جدی درباره ثبات امنیت دیجیتال، پایداری زیرساخت‌ها و حقوق شهروندان ایجاد کرده است، قطع اینترنت باعث شد بسیاری از خدمات آنلاین از کار بیفتند. فروشگاه‌های اینترنتی، خدمات پرداخت الکترونیک، صرافی‌ها و حتی سیستم‌های بانکی با اختلال مواجه شدند و بسیاری از معاملات روزمره متوقف شد. کسب‌وکارها ناچار شدند به روش‌های جایگزین روی بیاورند، اما هیچ راهکاری کامل نبود و هزینه‌ها و مشکلات زیادی به همراه داشت. بسیاری از شرکت‌ها مجبور شدند کارکنان خود را برای چند ساعت یا چند روز بیکار کنند، و پروژه‌های حساس و فوری به تأخیر افتاد. این مسئله نشان داد که وابستگی اقتصاد به اینترنت و فناوری‌های دیجیتال در افغانستان رو به افزایش است و کوچک‌ترین اختلال می‌تواند پیامدهای گسترده داشته باشد.
در حوزه آموزش، محصلین و مکتب‌های آنلاین با مشکلات جدی روبه‌رو شدند. صنف‌ها و آزمون‌های برنامه‌ریزی‌شده به تعویق افتاد و روند یادگیری متعلمین و محصلین مختل شد. معلمان و اساتید مجبور شدند برنامه‌های آموزشی را فشرده کنند تا وقفه ایجاد شده جبران شود، اما فشار بر سیستم آموزشی و دانش‌آموزان، به ویژه در مناطق دورافتاده، سنگین بود. بسیاری از خانواده‌ها که به اینترنت برای دسترسی به محتوای آموزشی وابسته بودند، با نگرانی و استرس مواجه شدند. تجربه نشان داد که آموزش آنلاین در افغانستان هنوز به زیرساخت‌های پایدار و قابل اعتماد نیاز دارد و هرگونه اختلال می‌تواند اثرات طولانی‌مدت بر کیفیت آموزش داشته باشد، پیامد اجتماعی خاموشی اینترنت نیز قابل توجه بود. اینترنت نه تنها ابزار آموزش و کسب‌وکار است، بلکه پل ارتباطی میان مردم و دسترسی به اخبار فوری محسوب می‌شود. شهروندان در شرایط بحرانی و اضطراری، از جمله اطلاع از وضعیت عزیزان خود یا اخبار مربوط به امنیت محلی، دسترسی به موقع نداشتند و احساس انزوا و محدودیت کردند. این تجربه بر اعتماد مردم به نهادهای مسئول نیز تأثیر منفی گذاشت و نشان داد که اینترنت در زندگی روزمره و امنیت روانی جامعه نقش حیاتی دارد.
حاکمیت موجود اعلام کرد که قطع اینترنت به دلایل امنیتی و پیشگیری از سوءاستفاده‌های دیجیتال انجام شده است. با این حال، بسیاری معتقدند که چنین تصمیم‌هایی بدون اطلاع‌رسانی کافی و جایگزین‌های مناسب، آسیب بیشتری به جامعه وارد می‌کند تا امنیت آن را تأمین کند. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که سیاست‌های شفاف و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای مدیریت اینترنت تدوین شود تا از تکرار چنین اختلال‌هایی جلوگیری شود و جامعه بتواند از فرصت‌های دیجیتال بهره‌مند شود، پیامدهای بلندمدت این خاموشی نیز نگران‌کننده است. سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فناوری در ارزیابی خطر ورود به بازار افغانستان، ثبات اینترنت و شفافیت سیاست‌های دیجیتال را در نظر می‌گیرند. تکرار چنین اقداماتی می‌تواند رشد استارتاپ‌ها، نوآوری و فرصت‌های شغلی در کشور را محدود کند و شکاف توسعه دیجیتال را افزایش دهد. همچنین پژوهشگران، محصلین و نهادهای تحقیقاتی که برای دسترسی به منابع بین‌المللی به اینترنت وابسته هستند، با محدودیت‌های جدی مواجه شدند. این اختلال می‌تواند اثرات منفی طولانی‌مدت بر توسعه علمی و پژوهشی کشور داشته باشد، در کنار این مسائل، پیامد روانی و اجتماعی خاموشی اینترنت هم برجسته بود. کاربران جوان و فعال فضای مجازی که ارتباطات اجتماعی و آموزشی خود را از طریق اینترنت حفظ می‌کنند، احساس محدودیت و انزوا کردند. این تجربه می‌تواند موجب کاهش اعتماد به نهادهای حکومتی و افزایش ناامیدی در میان نسل جوان شود. برای بسیاری، اینترنت تنها وسیله‌ای برای سرگرمی نبود، بلکه ابزار یادگیری، ایجاد شبکه‌های حمایتی، ایجاد کار و شغل و کسب در آمد و دسترسی به اطلاعات ضروری بود. قطع ناگهانی آن، فشار روانی و اضطراب قابل توجهی ایجاد کرد.
با وجود مشکلات، برخی از کاربران و فعالان فناوری تلاش کردند با ابزارهای جایگزین مانند VPN و داده‌های موبایلی تا حدی به اینترنت دسترسی داشته باشند؛ اما این راهکارها محدودیت دارند و نمی‌توانند جایگزین دسترسی آزاد و پایدار شوند. هزینه و محدودیت این روش‌ها، تجربه دیجیتال کاربران را کاهش می‌دهد و محدودیت‌های جدیدی ایجاد می‌کند. همچنین، استفاده از این ابزارها نیازمند مهارت فنی است که همه کاربران از آن برخوردار نیستند، این خاموشی نشان داد که مدیریت فناوری در افغانستان با چالش‌های جدی مواجه است. هرگونه اختلال در اینترنت می‌تواند بر ثبات اقتصادی، اجتماعی و آموزشی اثرگذار باشد. تجربه اخیر اهمیت تدوین استراتژی‌های بلندمدت دیجیتال، حفاظت از دسترسی آزاد به اطلاعات و ایجاد زیرساخت‌های مقاوم را بیش از پیش نمایان کرد. تنها با برنامه‌ریزی دقیق و شفاف، آموزش کاربران و توسعه زیرساخت‌های مقاوم است که می‌توان از تکرار چنین بحران‌هایی جلوگیری کرد و از ظرفیت‌های دیجیتال کشور بهره‌مند شد، قطع اینترنت به مدت ۴۸ ساعت، تجربه‌ای کم‌سابقه در افغانستان بود که پیامدهای فوری و بلندمدت آن باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. حاکمیت موجود مسئول تأمین امنیت شهروندان است، اما این مسئولیت باید با حفظ حقوق اساسی شهروندان، شفافیت در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای حداقل اختلال در خدمات حیاتی همراه باشد. آینده دیجیتال کشور به ثبات سیاست‌ها، اعتماد عمومی و سرمایه‌گذاری پایدار وابسته است، خاموشی دیجیتال اخیر زنگ هشداری برای همه نهادها، کاربران و فعالان است تا با همکاری و برنامه‌ریزی درست، راهکارهایی پایدار برای حفظ دسترسی به اینترنت ارائه دهند. این تجربه نشان داد که هرگونه تصمیم یک‌طرفه، حتی با هدف امنیت ملی، می‌تواند پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و روانی گسترده‌ای ایجاد کند. اکنون زمان آن است که افغانستان به توسعه زیرساخت‌ها و سیاست‌های دیجیتال پایدار توجه کند تا هم امنیت ملی تأمین شود و هم شهروندان بتوانند بدون نگرانی از دسترسی آزاد به دنیای دیجیتال بهره‌مند شوند.
نویسنده: عبدالله ادیب
