روز معلم؛ چالش‌های معلمان و دانش‌آموزان افغانستان
سیزدهم میزان (مصادف با پنجم اکتوبر) هر سال به عنوان روز جهانی معلم در سراسر جهان تجلیل می‌شود. اما پس از تغییر نظام در افغانستان، به تجلیل از این روز پرمیمت کمتر اهمیت داده می‌شود. سازمان جهانی یونسکو با مشارکت سازمان جهانی کار (ILO) در سال ۱۹۶۶ این روز را به عنوان روز جهانی معلم نام‌گذاری کرد.
روز جهانی معلم، یادآور تلاش انسان‌های دلسوز و آگاهی است که با اراده‌ای قوی و نیتی پاک، انگیزه آموختن را در ذهن دانش‌آموزان زنده می‌کنند و چراغ عشق به زندگی را در وجود آنان روشن می‌سازند. باید به خاطر داشته باشیم که جامعه بشری همواره مرهون کوشش‌ها و فداکاری‌های زنان و مردانی است که در کسوت معلمی، مسیر علم و دانش را فروزان نگه‌داشته و چشم‌اندازهای تازه‌ای به روی انسان‌ها گشوده‌اند. بنابراین، تجلیل از روز معلم در واقع ارج نهادن به دانش، علم و آگاهی است و قدردانی از انسانی فداکار و ایثارگر که به نام “معلم” از او یاد می‌شود.
معلم انسان وارسته‌ای است که راه سعادت و خوشبختی را به روی بشریت می‌گشاید. او همچون شمع با سوختن خود، جامعه و جهان پیرامونش را روشنایی می‌بخشد و نور امید را در دلها زنده می‌سازد. ارزش و اهمیت معلم از منظر انسانی و حقوق شهروندی نیز بسیار ارزشمند است. حق آموختن و تحصیل از مصادیق روشن و صریح حقوق شهروندی به شمار می‌رود. این حق از لحاظ کارکردی نیز مسئولیت‌هایی را متوجه صاحبان قدرت و حکومت می‌نماید تا در جهت تحقق آن همت به خرج دهند. ایجابی بودن این حق شهروندی و انسانی به این معناست که دولت‌ها مسئولیت دارند شرایط دسترسی برابر به آموزش و پرورش را فراهم کنند.
هرچند پس از جهانی شدن روز معلم، بسیاری از کشورها با حمایت سازمان جهانی یونسکو، تسهیلات و حمایت‌هایی را برای معلمان به کار بسته‌اند و حتی این حمایت‌ها و ارائه تسهیلات را قانونمند ساخته‌اند، اما هنوز کشورها و جوامعی هستند که از این مرحله فاصله بسیاری دارند. افغانستان از جمله کشورهایی است که عمدتاً به دلیل بحران و تداوم جنگ و ناامنی، همان‌گونه که از بسیاری مواهب زندگی به‌ویژه امنیت محروم گشته، از نعمت داشتن نظام آموزشی سالم و باکیفیت نیز محروم بوده است. به طور طبیعی با وجود چنین محرومیتی، معلمان و افرادی که در امر معارف و آموزش مشغول به خدمت بوده‌اند، جز رضایت وجدان و ادای مسئولیت انسانی، از بسیاری تسهیلات و حمایت‌ها محروم بوده‌اند.
در شرایط جدید سیاسی کشور، در حالی که دروازه‌های هزاران مکتب در گوشه و کنار کشور مسدود شد و میلیون‌ها دانش‌آموز دختر به زور از تعلیم و تحصیل محروم شدند و هزاران دانش‌آموز پسر نیز به دلیل دلسردی و یأس از آینده، تعلیم و تحصیل را رها کرده و راهی کشورهای دیگر شدند، این وضعیت به خودی خود فاجعه‌ای برای بهبود ثبات و توسعه این سرزمین محسوب می‌گردد. به‌ویژه که مشاهده می‌شود در بسیاری از ولایات کشور، ریاست‌های معارف به مسئولان مکتب‌ها دستور می‌دهند که تجلیل از روز معلم مجوز ندارد و برگزارکنندگان با مجازات روبرو خواهند شد. این امر باعث کاهش اهمیت علم و دانش شده و جوانان زیادی را از تعلیم و تحصیل دلسرد می‌سازد.
از سوی دیگر، نظام آموزشی کشور به‌ویژه معلمان در امر پیشبرد آموزش و فرهنگ‌سازی برای نسل امروز و فردای کشور با چالش‌های بسیار اساسی و موانع جدی روبرو هستند که از کاهش معاش گرفته تا بی‌اهمیتی به این قشر زحمت‌کش را در بر می‌گیرد. به عبارت دیگر، در نگاهی کلی، چشم‌انداز تعلیم و تربیت در کشور نسبت به سال‌های گذشته به شدت افول داشته است، زیرا کمترین اهمیت به علم و دانش مدرن داده می‌شود.
اگر نظام آموزشی کشور را با در نظر گرفتن ضرورت‌های جامعه ما و در مقایسه با کشورهای دیگر بررسی کنیم، متأسفانه هیچ‌گونه قابلیت مقایسه‌ای وجود ندارد. زیرا در نظام آموزشی ما مشکلات و چالش‌های بسیار جدی و انبوهی وجود دارد که نه تنها برای رفع آن‌ها تلاشی صورت نمی‌گیرد، بلکه سعی بر این است که با دلسرد کردن اساتید و دانش‌آموزان، وضعیت تعلیمی در کشور به مراتب ضعیف‌تر نیز گردد و در عوض مدارس دینی و جهادی بیشتر تقویت شوند.
در اینجا جهت رعایت اختصار و مناسبت یادشده، فقط به چالش‌ها و مشکلاتی اشاره می‌گردد که به معلمان ارتباط می‌یابد. عدم آمادگی روانی و ذهنی در فضای آموزشی از مهم‌ترین چالش‌های نظام آموزشی کشور به شمار می‌رود. این مشکل هم از سوی دانش‌آموزان وجود دارد و هم از جانب معلمان. به دلایل متعدد اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی، معلم و شاگرد قادر نیستند انگیزه و فضای سالم و منطقی برای ایجاد انگیزه لازم جهت فراگیری بهتر دانش به وجود آورند. به همین جهت، برای دانش‌آموزان و معلمان کشور انگیزه قوی برای داشتن آینده‌ای بهتر و متفاوت از امروز وجود ندارد.
کمبود معلمان متخصص و مجرب از چالش‌های دیگر نظام آموزشی است که جامعه معلمان کشور با آن روبرو می‌باشد. در وضعیت کنونی اگر ارزیابی معیاری از مکتب‌ها صورت گیرد، شاید بتوان با تعداد معدودی از معلمان متخصص و با تجربه که به فرآورده‌های آموزشی جدید دسترسی داشته باشند، مواجه شد. مقامات حکومتی از جمله وزارت معارف متأسفانه کمتر به بهبود کیفیت درسی و استخدام معلمان متخصص توجه دارند و این که تا چه اندازه این معلمان تخصص دارند یا کیفیت مکاتب چگونه است، از نظر دور داشته می‌شود. این مشکل در نقاط دورافتاده به صورت تکان‌دهنده‌ای مشهود و ملموس است.
کمبود معلمان متخصص و با تجربه سبب می‌شود که نظام آموزشی به گونه‌ای متأثر گردد. به عبارت دیگر، توالی منطقی آموزش و نظام آموزشی را از لحاظ ساختاری و محتوایی با مشکل مواجه می‌سازد. در این صورت از چنین نظام آموزشی و معلمانی که در چنین شرایطی قرار دارند، نمی‌توان انتظار مطلوب داشت. این مشکل زمانی مضاعف می‌گردد که در بسیاری از قصبات کشور هنوز ساختمان مکتب وجود ندارد و دانش‌آموزان زیر درختان و در فضاهای باز درس می‌خوانند، اما در ساخت و ساز مدارس دینی سرمایه‌های هنگفتی مصرف می‌گردد.
چگونگی تأمین معیشت معلمان کشور نشان‌دهنده جایگاه، ارزش و اهمیتی است که نظام آموزشی در تصور و برنامه دولت و نظام سیاسی قرار دارد. حقیقت آن است که معلمان کشور از کمترین تسهیلات، خدمات و حمایت‌های لازم در زندگی و امور آموزشی و تدریس برخوردارند. این محرومیت، جفای نابخشودنی در حق کسانی محسوب می‌شود که با کمترین توقع و دستمزد، بیشترین رنج و زحمت را متحمل می‌گردند. به طور قطع می‌توان گفت که سر و کار داشتن با دانش‌آموزان از مرحله ابتدایی تا مراحل عالی، از دشوارترین و سنگین‌ترین مسئولیت‌هایی است که فقط معلمان با صداقت و انگیزه انسانی به انجام آن مشغولند و انجام چنین رسالت مهمی در برابر کمترین تسهیلات، خدمات و حمایت‌ها، جفای بسیار بزرگ و غفلت نابخشودنی تلقی می‌گردد.
بنابراین، تلاش در جهت رفع کاستی‌ها و سعی در برآورده ساختن ضرورت‌ها و نیازمندی‌هایی که نظام آموزشی و قشر معلم جامعه ما دارد، علاوه بر این که مسئولیت قانونی حکومت به شمار می‌آید، انجام یک رسالت انسانی نیز تلقی می‌گردد. بار دیگر تأکید می‌گردد که تأمین مواد آموزشی لازم، بهبود بخشیدن به فضای آموزشی، ارتقای سطح علمی معلمان، ارائه خدمات و انجام حمایت‌های لازم از معلمان کشور، تأمین معاش کافی و مسکن و… زمینه‌هایی است که می‌تواند جایگاه و نگرش ارزش‌مدارانه حکومت و نظام آموزشی را در چهارچوب قانونمند شدن آن به تصویر بکشد.
سخن آخر این که تقدیر از معلم و تجلیل از روز جهانی معلم در این است که با تمهیدات و فراهم آوری تسهیلات آموزشی، خدماتی و فرهنگی، این چراغ کم‌فروغ را تقویت بخشیده تا جهانی از نور و روشنایی به روی جامعه ما گشوده شود. روشنایی که در پرتو آن همه شهروندان و فرزندان این مرز و بوم با آرامش، امنیت، صلح و سازندگی به زندگی شرافتمندانه و سرشار از معرفت، آگاهی و کمال دست یابند.
یادداشت اختصاصی / خبرگزاری سریع
