سفر امیرخان متقی به هند؛ آغاز فصل جدید تعاملات منطقه‌ای افغانستان
سفر رسمی امیرخان متقی، وزیر خارجه حاکمیت کنونی افغانستان به هند، نه تنها یک رویداد دیپلماتیک معمولی نیست، بلکه می‌تواند سرآغاز فصل تازه‌ای از روابط منطقه‌ای افغانستان و توازن جدیدی در سیاست جنوب آسیا باشد. از زمان روی‌کارآمدن حکومت کنونی در افغانستان، این نخستین‌بار است که دهلی‌نو به‌صورت رسمی از یکی از بلندپایه‌ترین مقام‌های سیاسی حاکمیت کنونی دعوت می‌کند. همین امر، در کنار اصرار و سماجت هند برای کسب مجوز شورای امنیت سازمان ملل جهت انجام این سفر هشت‌روزه، نشان می‌دهد که دهلی برای این دیدار، برنامه‌ای حساب‌شده و چندلایه در نظر دارد، هند در سال‌های گذشته، از جمله کشورهایی بود که با احتیاط و فاصله نسبت به حکومت جدید افغانستان واکنش نشان داد. با این حال، واقعیت‌های ژئوپلیتیک منطقه، ضرورت‌های اقتصادی و تهدیدهای امنیتی ناشی از تحولات پاکستان و مرزهای مشترک، سبب شده که سیاست سنتی هند نسبت به افغانستان بازنگری شود. دعوت از متقی، نشانه‌ی آن است که دهلی به این جمع‌بندی رسیده است که ثبات در افغانستان بدون ارتباط سازنده با حکومت فعلی افغانستان ممکن نیست و فاصله از آن باعث دادن نقش موثرتر به اسلام آباد می‌گردد که همانند شکارچی منتظر فرصت و قاپیدن شانس نفوذ در افغانستان است.
طبق گزارش‌ها، برای این سفر، تمام پروتکل‌های دیپلماتیک رعایت خواهد شد، وزیر خارجه حاکمیت کنونی افغانستان نه تنها با همتای هندی خود و سایر مقامات ارشد این کشور دیدار می‌کند، بلکه قرار است از مدرسه‌ی دیوبند و تاج‌محل نیز بازدید کند. این دو بازدید، در ظاهر فرهنگی و مذهبی، اما در عمق خود حامل پیام‌های مهم سیاسی و اجتماعی‌اند. مدرسه‌ی دیوبند، از دیرباز خاستگاه فکری بخش‌هایی از جریان‌های دینی در افغانستان و پاکستان بوده و بازدید از آن، نشانه‌ای از تمایل برای بازسازی پیوندهای مذهبی و فکری میان دو ملت است. از سوی دیگر، دیدار از تاج‌محل، نماد تعامل فرهنگی و صلح‌جویانه، تصویری نرم از کابل در افکار عمومی هند ترسیم می‌کند، در محور مذاکرات، مسائلی چون تجارت، همکاری اقتصادی و روابط سیاسی دوجانبه مطرح خواهد بود. اما فراتر از این عناوین رسمی، واقعیت آن است که کابل در پی گشودن روزنه‌های تازه در تعاملات منطقه‌ای خود است. اقتصاد افغانستان، پس از سقوط جمهوریت و تحولات ناشی از آن، نیازمند دسترسی به مسیرهای تازه تجاری است و هند، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای منطقه، می‌تواند شریک مهمی در این مسیر باشد. همکاری در حوزه‌های تجارت زعفران و مواد معدنی افغانستان، و حتی آموزش‌های فنی و اقتصادی، در دستور کار احتمالی گفت‌وگوها قرار دارد.
در سطحی کلان‌تر، این سفر را می‌توان تلاشی از سوی کابل برای ایجاد تعادل منطقه‌ای دانست. افغانستان، با موقعیت ژئوپلیتیک خود میان آسیای جنوبی، مرکزی و خاورمیانه، می‌کوشد روابط خود را از انحصار چند کشور خاص خارج کند. تا پیش از این، روابط منطقه‌ای کابل بیشتر بر محور چین، پاکستان و قطر متمرکز بود، اما اکنون تمایل به تنوع روابط و گشودن درهای جدید دیده می‌شود. سفر به هند، در این چارچوب، به معنای تلاش برای بالانس‌سازی سیاست خارجی و کاهش وابستگی به یک محور مشخص است، از منظر هند نیز، این سفر اهمیتی راهبردی دارد. دهلی در سال‌های اخیر، در رقابت فزاینده با چین و پاکستان، به دنبال بازتعریف نقش خود در افغانستان بوده است. حضور اقتصادی و انسانی هند در افغانستان پیش از ۲۰۲۱، گسترده و اثرگذار بود. صدها پروژه زیربنایی از بند سلما، بند قرغه تا ساختمان جدید پارلمان افغانستان، با سرمایه‌گذاری هند ساخته شد. با تغییر حاکمیت، دهلی بخشی از نفوذ خود را از دست داد. اکنون، سفر متقی فرصتی است برای بازسازی آن ارتباط، هرچند در سطحی متفاوت، هم‌زمان، نمی‌توان از نقش پاکستان در این معادله غافل شد. در شرایطی که روابط کابل و اسلام‌آباد دستخوش تنش‌های مرزی و اتهام‌های متقابل درباره فعالیت‌های گروه‌های مسلح شده است، نزدیکی کابل به دهلی می‌تواند به عنوان اهرم فشاری غیرمستقیم تلقی شود. البته هدف اصلی حکومت کنونی افغانستان، ایجاد تنش یا جبهه‌گیری نیست، بلکه مدیریت هوشمندانه روابط است تا از رقابت‌های منطقه‌ای برای منافع ملی خود بهره ببرد. در واقع، کابل با سیاست «تعامل متوازن»، می‌کوشد میان قدرت‌های منطقه‌ای توازن برقرار کند؛ سیاستی که اگر با واقع‌بینی ادامه یابد، می‌تواند افغانستان را از حاشیه‌نشینی سیاسی بیرون آورد.
برخی از تحلیل‌گران در بیرون از افغانستان، حاکمیت کنونی را منزوی جلوه داده و با تحلیل‌های غیر واقع بینانه چشم شان را به روی گسترش روز افزون روابط بسته اند. اما واقعیت آن است که حکومت کنونی در کابل، از ابتدای کار، نشان داده که تمرکز اصلی‌اش بر ثبات داخلی و احیای روابط اقتصادی است و تا کنون توانسته است در از زمینه موفق عمل کند، در شرایطی که جامعه بین‌المللی هنوز در زمینه به رسمیت شناختن رسمی این حکومت تردید دارد، تعامل اقتصادی و گفت‌وگوهای دوجانبه می‌تواند راهی عمل‌گرایانه برای باز کردن درهای تعامل باشد. سفر متقی به هند نیز در همین راستا معنا می‌یابد، رویکردی تدریجی، آرام و حساب‌شده برای بازگرداندن افغانستان به نقشه تعاملات رسمی منطقه، از منظر اجتماعی و فرهنگی نیز، این سفر می‌تواند آثار مثبتی داشته باشد. بازدید از مراکز مذهبی و فرهنگی هند، زمینه‌ساز گفت‌وگوهای تمدنی است؛ گفت‌وگویی که در فضای پرتنش و رقابتی جنوب آسیا، بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد. ملت‌های افغانستان و هند، با پیشینه مشترک تاریخی و فرهنگی، می‌توانند بر محور ارزش‌های انسانی، ادب، هنر و دین، فصل جدیدی از ارتباطات مردمی را آغاز کنند.
برای کابل، پیام اصلی این سفر آن است که سیاست خارجی می‌تواند ابزار توسعه و ثبات باشد، نه صرفاً میدان رقابت سیاسی. اگر این سفر به توافقات اقتصادی، تجاری یا آموزشی منجر شود، تأثیر آن بر زندگی مردم محسوس خواهد بود. افزایش صادرات محصولات افغانستان به هند، تسهیل تردد تجاری، و جذب سرمایه‌گذاری هندی در معادن یا زیرساخت‌ها، می‌تواند اقتصاد افغانستان را تقویت کند و به شکل غیرمستقیم از فشارهای اجتماعی بکاهد، در عین حال، این سفر باید با درک حساسیت‌های منطقه‌ای همراه باشد و از هرگونه اظهارات تنش آلود که منجر به بدبینی سائر کشورها گردد پرهیز گردد، تنها در این صورت است که سفر متقی می‌تواند به الگویی برای «تعامل بدون تنش» در منطقه تبدیل شود، واقعیت این است که هر حرکت دیپلماتیک در منطقه‌ای مانند جنوب آسیا، حتی اگر در ظاهر محدود به چند دیدار باشد، می‌تواند پیامدهای بلندمدتی در توازن قدرت و همکاری‌های اقتصادی داشته باشد. اگر این سفر با درایت و نگاه راهبردی دنبال شود، نه‌تنها روابط افغانستان و هند را به سطح تازه‌ای می‌برد، بلکه می‌تواند دروازه‌ای برای بازگشت تدریجی کابل به جامعه منطقه‌ای باز کند، در نهایت، سفر امیرخان متقی به هند، آزمونی برای هر دو کشور است، آزمونی برای سنجش میزان بلوغ سیاسی، واقع‌گرایی و اراده برای همکاری در فضایی پیچیده و چندبُعدی. در روزگاری که ملت‌ها از رقابت‌های بی‌پایان خسته‌اند، شاید زمان آن رسیده که افغانستان و هند، به جای بازسازی دیوارهای بی‌اعتمادی، پلی از منافع مشترک و احترام متقابل بنا کنند.
یادداشت اختصاصی / خبرگزاری سریع
