سید محمدعلی دهلوی؛ روحانی تأثیرگذار و پیشگام حقوق شیعیان در پاکستان
شیعیان افغانستان و پاکستان، سرنوشت و چالش‌های مشترکی را در طول تاریخ تجربه کرده‌اند. پاکستان به عنوان کشوری که همواره شاهد نقش‌آفرینی فعال گروه‌های افراطگرا بوده، به صورت دوره‌ای شاهد اقدامات قهرآمیز علیه شیعیان بوده است.
تأسیس کشور پاکستان که با هدف ایجاد میهنی برای مسلمانان شبه‌قاره و جدایی از هندوستان بریتانیایی صورت گرفت، حاصل تلاش و حمایت گسترده مسلمانان، اعم از شیعه و سنی، بود. در آن برهه، هندوهای تندرو به مقدسات اسلامی توهین می‌کردند و مسلمانان را در نقاط مختلف مورد آزار و اذیت قرار می‌دادند. دولت بریتانیا که به درکی عمیق از روحیه خصومت بین مسلمانان و هندوها دست یافته بود، با تحریک هر دو طرف، بر آتش تفرقه و نفاق بیشتر دامن می‌زد؛ تا جایی که برای تشدید تنش‌ها، به اقدامات تحریک‌آمیزی مانند کشتن گاو در محله هندوها و نسبت دادن آن به مسلمانان، یا سوزاندن قرآن در مناطق مسلمان‌نشین و انتساب آن به هندوها دست می‌زد. با بهره‌گیری از این ظرفیت بالقوه تفرقه، بریتانیا در نهایت به هدف خود، یعنی تجزیه شبه‌قاره هند، دست یافت.
مسلمانان شبه‌قاره خواستار کشوری مستقل با هویت اسلامی بودند و همین امر پایه‌گذار تأسیس پاکستان شد. با تشکیل این کشور، بسیاری از مسلمانان از نواحی مختلف هند به داخل مرزهای جدید پاکستان مهاجرت کردند. یکی از شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذاری که به پاکستان مهاجرت کرد و نقش بسزایی در احقاق حقوق شیعیان ایفا نمود، سید محمدعلی دهلوی بود.
زندگینامه و فعالیت‌ها
سید محمدعلی دهلوی (۱۳۱۷-۱۳۹۱ قمری) عالم، خطیب و نویسنده شیعه بود که به عنوان اولین رهبر شیعیان پاکستان و با لقب «خطیب اعظم» در شبه‌قاره هند شناخته می‌شد. وی در سال ۱۹۵۰ میلادی، اندکی پس از استقلال پاکستان، از هند به این کشور هجرت کرد.
دهلوی در چهارسالگی پدر و در پنج‌سالگی مادر خود را از دست داد و پس از آن، دو تن از شخصیت‌های مذهبی سرپرستی او را بر عهده گرفتند. وی از سال ۱۹۴۳ به مدت هفت سال در شهر رام‌پور، اداره «تفسیر القرآن» را مدیریت کرد.
خدمات اجتماعی و مذهبی
از جمله خدمات اجتماعی و مذهبی او می‌توان به تأسیس خوابگاه‌های دانشجویی، خانه‌های ایتام و کتابخانه‌ها اشاره کرد. وی بنیان‌گذار و مدیر اولین نهاد شیعه به نام «کمیته مطالبات شیعه» (Shia Mutalibat Committee) و نیز «مجلس عالمان شیعیان پاکستان» بود. کتابخانه «مکتبة العلوم» در کراچی که توسط او تأسیس شد، میزبان بیش از ۸۰۰۰ کتاب نادر است. جالب آنکه او پیش از این نیز کتابخانه‌ای در هند تأسیس کرده بود که متأسفانه توسط هندوهای تندرو به آتش کشیده شد.
مبارزات برای احقاق حقوق شیعیان
در روزهای ابتدایی پس از استقلال پاکستان، شیعیان با مشکلات و محدودیت‌های متعددی از جمله عدم رسمیت قوانین احوال شخصیه جعفری، محتوای ضدشیعی در کتب درسی مدارس دولتی، مدیریت اوقاف شیعه و تعصبات مذهبی در ادارات دولتی مواجه بودند. برای رفع این مشکلات، دهلوی نهادی به نام «مؤسسه تحفظ حقوق شیعه» را تأسیس کرد. در ادامه، با حضور بیش از ۲۰۰ عالم شیعه در کراچی، «کمیته مطالبات شیعه» تشکیل و ریاست آن به او سپرده شد. نتیجه این تلاش‌ها، پذیرش رسمی مطالبات شیعیان در سال ۱۹۶۸ و در نهایت اصلاح متون درسی و تدوین کتب جداگانه برای دانش‌آموزان شیعه در سال ۱۹۷۶ میلادی بود.
الگویی برای شیعیان افغانستان
با الهام از مجاهدت‌های این شخصیت فداکار و خبیر، شیعیان افغانستان نیز می‌توانند برای رسمیت‌یافتن فقه جعفری و قوانین احوال شخصیه خود تلاش نمایند. رسمیت بخشیدن به یک مذهب و تثبیت عقیده در جوامعی که عمدتاً ایدئولوژیک بوده و تنها یک طیف فکری را به رسمیت می‌شناسند، نیازمند دانش عمیق و تسلط بر علوم اسلامی است.
علمای شیعه افغانستان می‌توانند با تشکیل نهادی منسجم تحت عنوان «کمیته مطالبات حقوق و احوال شخصیه شیعیان»، گام‌های عملی در این مسیر بردارند. این مهم از طریق برگزاری سمینارها، گفت‌وگو با عالمان برجسته اهل سنت، ایجاد مراکز علمی مشترک و حضور فعال در میزگردهای تخصصی رسانه‌ای قابل تحقق است. اگر هیچ فرد یا جریانی خود را متکلف این امر نداند و تنها به زندگی روزمره خود بیندیشد، طبیعی است که دولت نیز توجهی به این مطالبات نشان نخواهد داد و خواسته‌های فاقد استراتژی و برنامه به جایی نخواهد رسید. بنابراین، در افغانستان امروز، فقدان چنین شخصیت‌های آگاه و خبیری که بتوانند با شجاعت و استدلالی محکم با مقامات دولتی مذاکره کرده و حقوق شیعیان را به کرسی بنشانند، به شدت احساس می‌شود.
یادداشت اختصاصی
