شب یلدا، پاک کردن تاریکی‌های زندگی و دریافت شور و عشق

روزانتان همیشه به جوزا بدل شود/شبهایتان همیشه به یلدا بدل شود

یلدا، شب اول زمستان و شب آخر خزان است که اول جَدی و آخر قوس می باشد. این شب بلندترین شب سال است. به باور مردم قدیم تاریکی نماینده اهریمن بود و چون در طولانی‌ترین شب سال، تاریکی اهریمنی بیشتر می‌پایید، این شب نحس بود. به همین خاطر آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمن و شیطانی نابود شده و بگریزند، مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند.

شب یلدا در فرهنگ حوزه تمدنی پارس توسط کشورهایی همچون افغانستان، تاجیکستان، پاکستان و آذربایجان تجلیل می‌گردد. شاید کمتر شنیده شده باشیدِ اما کشورهایی همچون جاپان، کره جنوبی و روسیه و بخش هایی از آفریقا نیز این شب را جشن گرفته و مراسم خاصی در این شب برگزار می کنند.

با این حال، شب یلدا پیشینه‌ی طولانی و پُربار در حافظه‌ی فرهنگی خراسان و افغانستان امروز دارد. این شب که بیشتر با نام « شب چله » در افغانستان شناخته می شود، شبی است که مردم افغانستان با پهن کردن سفره، چیدن میوه‌های گوناگون، آوازخوانی، قصه خوانی، شعرخوانی و خوردن میوه‌های تازه به ویژه تربوز و انار، آن را جشن می‌گیرند.

مردم این شب را در کنار بزرگترهای خانواده میگذرانند و اوقات خوشی را در این شب می‌گذرانند. اگر چه اکنون شب چله در افغانستان چون دوران قدیم برگزار نمی‌شود ولی مردم کم و بیش این شب طولانی را با هم‌نشینی‌ها و کنار هم بودن و بردن هدیه ویژه شب چله برای نوعروسان تجلیل می‌کنند.

شب چله در ولایات شمالی افغانستان گرمتر از ولایات جنوبی برگزار می شود. در ولایت هرات که در همسایگی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و مراودات میان مردمان دو سوی مرز بسیار نزدیک است و به دلیلی که اکثر هراتیان مدت‌ها در ایران زندگی کرده اند ، تجلیل از شب یلدا پر رنگ تر است.

مراسم شب چله، پس از غروب خورشید در روز سی‎ام قوس تا طلوع آفتاب در صبح‌دم اول جدی که نخستین روز فصل زمستان است، به فال نیک گرفته می‎شود.  از همین روز تا 40 روز بعد یعنی تا دهم دَلو  را به نام «چله کلان» یاد می‌کنند و پس از آن به مدت 40 روز دیگر یعنی تا بیستم حوت «چله خُرد» نامیده می‌شود.

در این شب، در سال‎های اخیر، مراسم‎های ویژه شب یلدا را با قصه‎گویی و شعرخوانی تجلیل می‌کنند.  افزون بر شاهنامه در مناطق مرکزی افغانستان، مجموعه شعر«حمله حیدری» که در مدح امیرالمومنین علی (علیه‎السلام) توسط فردی به نام «میرزا رفیعا» سروه شده بود، در این شب خوانده می‎شود.

در این شب همچنین تصمیم‎های بسیار نیک همانند پیشنهاد ازدواج صورت می‎گیرد. در افغانستان با توجه به سردی هوا، عدم دسترسی به جاده های مناسب ، سختی تامین سوخت و کوهستانی بودن بیشتر مناطق کشور، مکاتب در سه ماه زمستان تعطیل هستند و این به آن معناست که شیرینی شب یلدا برای محصلین بیشتر است.

سال 1401، شب یلدا به‌عنوان نوزدهمین عنصر میراث‌ فرهنگی ناملموس افغانستان و ایران ثبت جهانی شد.

بنا بر این امسال مردم افغانستان شور و هیجان بیشتری در برگزاری شب یلدا دارند؛ اما مردم افغانستان به دلیل فقر و بیکاری شاید نتوانند با خیال راحت به استقبال یلدای امسال بروند.