عزت مسلمانان در گرو وحدت اسلامی

قرآن کریم کتابی است که نه تنها راه سعادت فردی انسان را نشان می‌دهد، بلکه نسخه‌ای جامع برای سامان‌دهی امور اجتماعی نیز به شمار می‌رود، یکی از برجسته‌ترین اصول اجتماعی که این کتاب آسمانی بر آن تأکید دارد، اصل وحدت است، وحدت در نگاه قرآن تنها یک شعار سیاسی یا یک دعوت اخلاقی ساده نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای بقای جامعه اسلامی و شرط اصلی حرکت امت در مسیر عزت و پیشرفت است، در حقیقت، بدون وحدت و همبستگی، نه عبادت‌ها به ثمر می‌رسد و نه تمدن اسلامی می‌تواند قوام یابد؛ زیرا عبادت که تجلی وحدت است مسلمانان را با وجود اقوام و تیره‌های گوناگون به سمت همپذیری و یگانگی دعوت می‌کند؛ چنانچه در مراسم حج شاهدیم که مسلمانان با وجود تیره و تبار و ملیت‌های مختلف همگی حول محور بیت الله شریف به یک رنگ در آمده و شعار واحد سر می‌دهند که خود دلیل واضح و آشکار بر یکی بودن امت اسلام در پیشگاه خدا و رسول است.

خداوند در آیات متعددی، مؤمنان را به «اعتصام بحبل‌الله» فرا می‌خواند؛ یعنی همه با هم به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید. این فرمان، کلیدی‌ترین درس اجتماعی قرآن است. آنچه مسلمانان را در یک صف قرار می‌دهد، باور مشترک به توحید، ایمان به پیامبر خاتم و التزام به ارزش‌های الهی است. قرآن یادآوری می‌کند که تفاوت‌های قومی، نژادی و زبانی، برای تکامل و شناخت متقابل انسان‌هاست، نه برای برتری‌جویی یا ایجاد دشمنی. بر این اساس، جامعه اسلامی باید تفاوت‌ها را در سطح سلیقه و فرهنگ بپذیرد، اما در اصول بنیادین دینی، یکدل و یکپارچه بماند، تاریخ اسلام در موارد گوناگون نشان می‌دهد هر جا مسلمانان حول محور قرآن و پیامبر متحد شدند، به قله‌های قدرت و تمدن دست یافتند، دوران طلایی تمدن اسلامی در علوم، هنر و سیاست، زمانی رقم خورد که امت اسلامی با همه تفاوت‌های درونی، خود را یک پیکر واحد می‌دانست. در مقابل، هر زمان تفرقه و نزاع داخلی بر آن‌ها غلبه کرد، دشمنان خارجی توانستند به راحتی به مسلمانان ضربه بزنند که روشن ترین مصداق آن جنگ احد با حضور پیامبر اسلام بود که امت به رهنمودهای پیامبر گوش ندادند و از جبهه عقبی دشمن شکست تلخی را متحمل شدند، همینطور در تاریخ معاصر اسلام تجربه تلخ سقوط اندلس و انحطاط خلافت اسلامی، شاهدی روشن است بر اینکه تفرقه، آغاز سقوط است.

امروز با وجود تهدیدات خانمان‌سوز امریکا و اسرائیل شرایط جهان اسلام بیش از هر زمان دیگری، فریاد وحدت سر می‌دهد، امریکا و غرب برای تحقق منافع خود، از هر فرصتی برای ایجاد شکاف میان مسلمانان استفاده می‌کنند، تشدید اختلافات مذهبی، دامن زدن به قوم‌گرایی و بهره‌برداری از جهل و تعصب، ابزارهایی است که آنان برای تضعیف امت اسلامی به کار می‌گیرند، در راستای به کرسی نشاندن آن از ایجاد گروههای تروریستی، اشخاص اجیر، رسانه‌های متعدد و سرمایه‌گزاری میلیاردی نیز دریغ نمی‌ورزند در چنین فضایی، تنها پناهگاه امن، بازگشت به همان آموزه‌ای است که قرآن از آغاز بر آن تأکید داشت، اتحاد و همبستگی در سایه ایمان به خدا، این وحدت در نگاه قرآن، تنها به معنای همزیستی صوری نیست، وحدت حقیقی زمانی شکل می‌گیرد که مسلمانان در عمل نیز بر اساس ارزش‌های مشترک رفتار کنند؛ عدالت را پاس بدارند، در برابر ظلم بایستند، حقوق یکدیگر را رعایت کنند و در برابر دشمنان خارجی صف واحدی تشکیل دهند؛ در واقع، قرآن ما را به برادری واقعی دعوت می‌کند؛ برادری‌ای که در آن، درد یک مسلمان در هر نقطه جهان، درد همه تلقی شود و شادی یکی، شادی همگان باشد.

وحدت قرآنی همچنین آثار معنوی عمیقی دارد، وقتی دل‌ها به یکدیگر نزدیک شود، عبادت‌ها خالص‌تر می‌شود، دعای جمعی اثر بیشتری پیدا می‌کند و رحمت الهی بر جامعه فرو می‌بارد، خداوند وعده داده است که اگر مؤمنان متحد شوند، یاری او نیز شامل حال شان خواهد شد، به بیان دیگر، وحدت نه تنها یک اصل اجتماعی، بلکه شرط جلب نصرت الهی است، از منظر اجتماعی و سیاسی نیز، وحدت، سرمایه‌ای بی‌بدیل است، هیچ قدرتی نمی‌تواند ملتی متحد را شکست دهد؛ حتی اگر منابع مادی اندک باشد، همبستگی دل‌ها نیرویی می‌آفریند که هر دشمنی را ناکام می‌گذارد، در مقابل، ثروت و تکنولوژی هم نمی‌تواند ملتی را نجات دهد اگر گرفتار تفرقه و چنددستگی باشد، قرآن دقیقاً به همین نکته اشاره کرده و تفرقه را عامل ضعف و نابودی معرفی کرده است، امروز جهان اسلام نیازمند این است که رهبران دینی و سیاسی، بیش از هر چیز، بر عنصر وحدت تأکید کنند، اختلافات فقهی یا سیاسی نباید بهانه‌ای برای دشمنی و کینه‌توزی میان مسلمانان باشد، همان‌گونه که قرآن تصریح می‌کند، امت اسلامی یک امت واحد است و پیامبران الهی نیز برای همین هدف آمده‌اند که انسان‌ها را به سوی یک حقیقت مشترک هدایت کنند.

راه رسیدن به وحدت، از تربیت ایمانی و آگاهی اجتماعی آغاز می‌شود، باید نسل جوان با تعالیم قرآن آشنا شود و بداند که دشمنان اسلام چگونه از شکاف‌ها سوء‌استفاده می‌کنند، همچنین، رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی باید به جای دامن زدن به اختلافات، روحیه برادری و همبستگی را تقویت کنند، هر مسلمان باید بیاموزد که حفظ وحدت، یک وظیفه دینی و اخلاقی است، نه صرفاً یک توصیه اجتماعی، بدیهی است که وحدت به معنای نادیده گرفتن همه تفاوت‌ها نیست، اختلاف سلیقه و برداشت‌های فقهی در میان علما و پیروان مذاهب مختلف وجود داشته و خواهد داشت؛ اما آنچه مهم است، مدیریت این اختلاف‌ها در چارچوب احترام متقابل و دوری از دشمنی است، قرآن به ما آموخته که معیار برتری، تقوا و عمل صالح است، نه نژاد، زبان یا مذهب؛ بنابراین، هر گونه تعصبی که منجر به شکستن حرمت برادری اسلامی شود، برخلاف روح قرآن است، امروز اگر مسلمانان جهان، با جمعیت بیش از یک و نیم میلیارد نفر، ثروت عظیم منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی استراتژیک و میراث فرهنگی ارزشمند، متحد شوند، هیچ قدرتی در جهان توان مقابله با آنان را نخواهد داشت؛ اما این ظرفیت عظیم تنها زمانی بالفعل می‌شود که شکاف‌ها کنار گذاشته شود و همه بر محور قرآن گرد آیند.

در پایان، باید تأکید کرد که وحدت قرآنی نه یک شعار انتزاعی، بلکه ضرورتی فوری برای جهان اسلام است. آینده امت اسلامی، هویت فرهنگی و حتی استقلال سیاسی و اقتصادی آن، در گرو بازگشت به این اصل است. اگر مسلمانان امروز با هم متحد شوند، می‌توانند نه تنها مشکلات داخلی خود را حل کنند، بلکه الگویی از عدالت و معنویت برای جهانیان ارائه دهند. اما اگر همچنان درگیر تفرقه بمانند، یوغ استعمار و استکبار همچنان بر گردن شان آویخته خواهد شد، قرآن به روشنی می‌فرماید: «همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید.» این فرمان الهی امروز بیش از هر زمان دیگری در گوش امت طنین‌انداز است. چاره دردهای ما، همان نسخه‌ای است که قرن‌ها پیش نازل شد؛ نسخه‌ای که برادری، عدالت و همبستگی را اساس جامعه اسلامی معرفی کرده است. اکنون وظیفه همه ماست که این پیام را زنده کنیم و آن را از خط نوشته روی کاغذ به زندگی واقعی بیاوریم. آینده امت اسلامی به همین انتخاب وابسته است.