غدیر؛ عیدی از جنس ولایت، بازتاب معنویت و وحدت در قلب مؤمنان
مصاحبه اختصاصی خبرگزاری سریع با غلام‌حسین فیاضی، استاد حوزه علمیه کابل و مسئول فرهنگی شورای مساجد و تکایای شرق کابل، درباره منزلت عید غدیر خم
عید غدیر در تاریخ اسلام یکی از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین اعیاد، به‌ویژه در مکتب شیعیان، به شمار می‌رود. این روز یادآور واقعه‌ای است که در آن پیامبر اکرم(ص) در سرزمین غدیر خم، حضرت علی(ع) را به‌عنوان «ولیّ» و «جانشین» خود معرفی کرد. عید غدیر در میان شیعیان، بزرگ‌ترین عید مذهبی و نقطه اوج اعتقاد به امامت و ولایت محسوب می‌شود. اهمیت این روز در فرهنگ شیعی نه‌تنها به‌خاطر حادثه تاریخی آن، بلکه به‌خاطر معنا، پیام و جایگاه عقیدتی آن است.
جایگاه این روز از چند جهت در تاریخ اسلام برجسته است:
۱. نقطه عطف در مسئله امامت و رهبری
واقعه غدیر خم در ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجری رخ داد. در این روز، پیامبر اکرم(ص) پس از بازگشت از حجة‌الوداع، در محلی به نام «غدیر خم» دستور توقف دادند و پس از گردآوری حجاج، خطبه‌ای تاریخی ایراد کردند. ایشان دست حضرت علی(ع) را بالا بردند و فرمودند:
«مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلِیٌّ مَولاهُ؛ اللَّهُمَّ والِ مَن والاهُ، وَ عادِ مَن عاداهُ…»
شیعیان این سخن را به معنای نصب رسمی حضرت علی(ع) به خلافت و امامت پس از پیامبر(ص) می‌دانند.
۲. تأیید الهی و نزول آیه تبلیغ
پیش از این واقعه، آیه‌ای از قرآن نازل شد که پیامبر(ص) را مأمور به ابلاغ این پیام کرد:
«یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ…» (سوره مائده، آیه ۶۷).
همچنین پس از اعلام ولایت، آیه دیگری نازل شد:
«الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ…» (سوره مائده، آیه ۳)
که نشانه کمال دین و اتمام نعمت الهی معرفی شده است.
۳. جایگاه عید غدیر در فرهنگ شیعیان
در روایات اهل‌بیت(ع)، عید غدیر «عیدُاللهِ الأکبَر» نامیده شده و برتر از همه اعیاد شمرده شده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند:
«عید غدیر، بزرگ‌ترین عید خداست و هیچ پیامبری را خداوند نفرستاد، مگر اینکه حرمت این روز را می‌شناخت.»
۴. تأثیر تاریخی و سیاسی
واقعه غدیر، مسئله خلافت پس از پیامبر(ص) را در سطح عمومی مطرح کرد و برای تاریخ اسلام تعیین‌کننده بود. هرچند پس از رحلت پیامبر(ص)، مسیر خلافت به شکلی دیگر طی شد، اما غدیر همواره به‌عنوان سندی روشن بر وصایت حضرت علی(ع) باقی ماند.
به‌طور خلاصه، عید غدیر نه‌تنها یک مناسبت تاریخی، بلکه نماد تداوم رسالت، تبیین جایگاه امامت و نقطه تمایز میان نگاه اهل‌سنت و شیعه به مسئله خلافت است. ازاین‌رو، این روز در فرهنگ دینی و سیاسی شیعه جایگاهی بی‌نظیر دارد.
فیاضی می‌افزاید:
واقعه غدیر خم، اگرچه در بستر تاریخی خاصی رخ داد، اما پیام‌ها و درس‌های آن برای همه مسلمانان در طول تاریخ، عمیق و بنیادین است. این واقعه صرفاً یک اعلان سیاسی یا تاریخی نیست، بلکه آموزه‌ای فراگیر در ابعاد دینی، اجتماعی، اخلاقی و اعتقادی دارد. مهم‌ترین پیام‌های غدیر خم برای مسلمانان عبارت‌اند از:
۱. ضرورت تبعیت از رهبری الهی و مشروع
پیامبر(ص) به فرمان خدا و نه از روی علاقه شخصی، حضرت علی(ع) را به‌عنوان «ولیّ» و رهبر پس از خود معرفی کرد. این نشان می‌دهد که رهبری دینی باید بر پایه علم، عدالت، تقوا و شایستگی الهی استوار باشد، نه بر اساس قدرت، ثروت یا سیاست.
۲. پیوند دین با سیاست و حاکمیت
غدیر خم نشان داد که اسلام تنها به عبادات فردی محدود نیست، بلکه برای اداره جامعه و تعیین سرنوشت سیاسی آن نیز برنامه دارد.
۳. مسئولیت‌پذیری امت در حفظ ولایت
غدیر، امت اسلامی را در برابر رهبری الهی مسئول قرار داد و هشدار داد که بی‌توجهی به این مسئولیت، به انحراف می‌انجامد.
۴. جایگاه محبت و ولایت امام علی(ع)
پیامبر(ص) در حدیث غدیر، محبت و اطاعت از اهل‌بیت(ع) را نشانه ایمان دانست.
۵. اهمیت وحدت آگاهانه در سایه ولایت
غدیر دعوتی به وحدت حول محور حق است، نه وحدتی سطحی.
۶. کمال دین و اتمام نعمت
نزول آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ…» نشان داد که با معرفی ولیّ خدا، دین کامل شد.
خلاصه اینکه غدیر خم، پیام‌آور امامت، ولایت، عدالت و وحدت حقیقی است. مسلمانان برای رسیدن به سعادت، باید این پیام‌ها را در زندگی فردی و اجتماعی خود زنده نگه دارند.
علت نامیدن این روز به «عید ولایت»
۱. اعلان رسمی ولایت امام علی(ع)
پیامبر(ص) در حضور ده‌ها هزار نفر فرمودند:
«مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلِیٌّ مَولاهُ»
که به معنای نصب رسمی ایشان به رهبری بود.
۲. نزول آیه اکمال دین
آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ…» پس از غدیر نازل شد.
۳. روایات اهل‌بیت(ع)
امام صادق(ع) فرمودند:
«یَومُ غَدیرِ خُمٍّ أَعظَمُ الأعیادِ عِندَ الله…»
۴. نقش ولایت در تداوم دین
ولایت، مسیر هدایت پس از پیامبر(ص) را تضمین کرد.
۵. جایگاه اجتماعی و سیاسی ولایت
ولایت به معنای زعامت جامعه اسلامی است.
فیاضی درباره پیام عید غدیر می‌گوید:
«پیام غدیر فراتر از یک حادثه تاریخی است؛ این پیام باید در قالب عمل، فرهنگ و تربیت در جامعه امروز جاری شود. غدیر را باید از حالت شعاری خارج کرد و به گفتمان سیاسی-اجتماعی تبدیل نمود. پیام غدیر، دعوت به زندگی بر پایه عدالت، اخلاص و خدمت است. در دنیای امروز که اندیشه‌های سکولار گسترش یافته، غدیر سدی استوار در برابر این امواج است.»
نقش مردم در گرامی‌داشت عید غدیر
۱. شناخت فلسفه غدیر
۲. تبلیغ پیام غدیر در فضای مجازی و حقیقی
۳. الگوگیری از سیره علوی
۴. تربیت نسل آینده با روحیه غدیری
فیاضی در پایان می‌افزاید:
«غدیر فقط یک روز تاریخی نیست؛ بلکه میثاق ولایت است. وظیفه ما این است که غدیر را بشناسیم، بگوییم، عمل کنیم و به نسل‌های بعد منتقل نماییم. بیایید این عید را با خدمت به محرومان و تجدید عهد با امام زمان(عج) گرامی بداریم. غدیر، مسیر زندگی ماست.»
