معضل دیورند و لزوم به خویشتن‌داری برای تامین صلح
خط دیورند، مرزی است که در سال 1893 بین بریتانیا و افغانستان ایجاد شد و از سال 1947 به عنوان مرز دوفاکتو بین پاکستان و افغانستان شناخته شده است. اما افغانستان در هر فرصتی اعلام کرده که این خط را به رسمیت نمی‌شناسد و این وضعیت یک میراث تاریخی استعماری است، با وجودی که برخی تاریخ نگاران عبدالرحمن خان پادشاه اسبق افغانستان را به عنوان عامل امضا کننده رسمیت خط دیورند متهم می‌کنند، اما او گفته است که این خط از روی ناگذیری بصورت فرضی میان او و امپراتوری بریتانیا تا زمان ختم استعمار انگلیس به امضا رسیده است؛ اما در هر حالت اکنون این خط فرضی به یکی از معضلات اساسی میان افغانستان و پاکستان تبدیل شده است.
مناطق پشتون‌نشین که مرز از آن می‌گذرد، مناطقی هستند که پیوندهای فرهنگی و اجتماعی در آنها قوی است. جوامع پشتون در دو سوی مرز دارای پیوندهای خانوادگی و مذهبی با یکدیگر هستند و این بدان معناست که وجود مرز، عاملی نیست که بر زندگی آنها تأثیر بگذارد. اما در سال‌های اخیر، حصارکشی مرز پاکستان زخم‌های عمیقی بر این جوامع بر جای گذاشته و خانواده‌ها را از هم جدا کرده است، به خصوص اخراج بی‌رویه مهاجرین افغان از پاکستان که نظم و دیسیپلین ارتباطات خانوادگی آنان را به هم ریخته است، می‌تواند در دراز مدت تحریک کننده افکار عمومی پشتون‌ها علیه حاکمیت پاکستان گردد.
روابط بین افغانستان و پاکستان به عنوان دو کشور همسایه، به دلیل نزدیکی جغرافیایی و تاریخی، به شدت تحت تأثیر مسائل امنیتی و تروریسم قرار دارد. این ارتباطات نه‌تنها بر امنیت ملی این دو کشور تأثیرگذار است، بلکه بر ثبات و امنیت منطقه جنوب آسیا نیز اثر قابل توجهی دارد.
گروه‌هایی مانند تحریک طالبان پاکستان (TTP) درگیر مقاومت مسلحانه علیه دولت پاکستان هستند که نتیجه آن به وقوع درگیری مداوم بین طالبان در افغانستان و اردوی پاکستان منجر شده است، پاکستان حکومت طالبان را متهم به پناه دادن تی‌تی‌پی می‌کند و طالبان نیز از حمایت آنان انکار می‌کند، این کش و قوس‌ها باعث درگیری‌های ممتد میان جانبین گردیده است.
پاکستان گهگاهی برای جلوگیری از جنگ جویان فرامرزی حملات هوایی انجام می‌دهد و می‌گوید که این اقدامی مؤثر علیه طالبان و سایر گروه‌ها است. با این حال، بدیهی است که این حملات و انتقام‌جویی‌های متقابل، روابط دو کشور را در درازمدت بیشتر تیره خواهد کرد.
حملات اخیر بین افغانستان و پاکستان وضعیت امنیتی منطقه را پیچیده تر کرده است. در حالی که پاکستان به دنبال توجیه اقدامات خود در جامعه بین‌المللی به عنوان پاسخی ضروری به جنگجویان فرامرزی است، چنین حملاتی نه تنها روابط دو کشور را در درازمدت تیره می‌کند، بلکه بی‌ثباتی کلی در منطقه را نیز افزایش می‌دهد.
این گونه درگیری‌ها نه تنها پیامدهای نظامی و سیاسی به همراه دارد، بلکه بر ساختار اجتماعی و وضعیت اقتصادی منطقه نیز تأثیر منفی می‌گذارد. غیرنظامیان ساکن در مناطق نزدیک به مرز در معرض تهدید دائمی زندگی می‌کنند و این امر زندگی روزمره آنها را دشوار کرده است. کندی فعالیت اقتصادی مانع بزرگی برای جوامع محلی است که سال‌ها تلاش کرده‌اند تا رشد کنند. در فضایی که امنیت تضمین شود، توسعه تجارت در مناطق مرزی برای تقویت روابط اقتصادی بین دو کشور حیاتی خواهد بود. همکاری اقتصادی می‌تواند با افزایش وابستگی متقابل کشورها، محیط صلح و اعتماد را تقویت کند.
حملات هوایی پاکستان در افغانستان و واکنش متقابل طالبان به آنها نشان دهنده یک بحران پیچیده و چند وجهی در ژئوپلیتیک جنوب آسیا است. پیامدهای سیاست‌های تلافی جویانه هر دو طرف می‌تواند روابط بین‌المللی و وضعیت امنیتی منطقه را پیچیده تر کند. آینده مرز افغانستان و پاکستان نه تنها برای ثبات این دو کشور بلکه برای سایر کشورهای منطقه نیز حیاتی است. راه حل مسالمت آمیز و درک همکاری متقابل می‌تواند آینده‌ای امن‌تر، صلح آمیزتر و مرفه‌تر را برای مردم افغانستان و پاکستان بسازد.
وضعیت مرز افغانستان و پاکستان را نه تنها به دلیل پیوندهای پیچیده تاریخی و فرهنگی، بلکه به عنوان یک معضل چندبعدی با ابعاد اجتماعی و اقتصادی، باید یک مسئله نظامی دانست. مشکلات مرزی که در طول قرن‌ها ایجاد شده است، امروز نیز مؤثر است و این وضعیت منجر به تنش در روابط دو کشور می‌شود.
حل مشکلات امنیتی در منطقه نه تنها افغانستان و پاکستان بلکه کل منطقه جنوب آسیا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اتخاذ رویکردی مبتنی بر ثبات، صلح و همکاری، محیط امن تری را در آینده فراهم می‌کند و همچنین به توسعه هر دو کشور کمک خواهد کرد. جامعه بین المللی با در نظر گرفتن روابط تاریخی و مشکلات کنونی دو کشور، باید راه حل‌های مسالمت آمیز را توسعه داده و طرفین را به سمت این راه حل هدایت کند، و این اهمیت حیاتی دارد. پذیرش مفهوم همزیستی مسالمت آمیز نه تنها برای رفاه دو کشور بلکه برای منطقه ضروری است. هر گامی که برای این منظور برداشته شود می‌تواند از درگیری‌های آینده جلوگیری کند و راه را برای صلح پایدار هموار کند.
یادداشت اختصاصی/ خبرگزاری سریع
لینک کوتاه
