مناظرات امام رضا (ع) چه پیامی برای امروز ما دارد؟
حضرت امام رضا (علیه‌السلام)، هشتمین پیشوای شیعیان جهان، فرزند بلافصل امام موسی کاظم (علیه‌السلام) است که در بامداد روز ۲۹ صفر سال ۲۰۳ هجری قمری، بر اثر توطئه مأمون عباسی به شهادت رسید. بر پایه گزارش اکثر مورخان، آن حضرت در یازدهم ذی‌القعده سال ۱۴۸ قمری در مدینه منوره دیده به جهان گشود.
در روایتی از مادر بزرگوار ایشان نقل شده که فرمود: «هنگامیکه به ایشان حامله شدم، هرگز ثقل حمل را احساس نمی‌کردم و هرگاه به خواب می‌رفتم، صدای تسبیح و تمجید ذکر “لااله‌الاالله” و حمد پروردگار را از شکم خود می‌شنیدم؛ اما چون بیدار می‌شدم، هیچ صدایی به گوش نمی‌رسید.»
مشهورترین لقب امام هشتم، «رضا» به معنای «خشنودی» است. امام جواد (علیه‌السلام) در بیان فلسفه این نامگذاری فرمودند: «زیرا خداوند در آسمان، و پیامبر خدا و امامان (علیهم‌السلام) در زمین از او خشنود بودند، و همچنین دوستان و دشمنانش نسبت به وی رضایت داشتند.» لقب برجسته دیگر ایشان، «عالم‌آل‌محمد» است. امام کاظم (علیه‌السلام) به فرزندان خود می‌فرمود: «برادرتان علی بن موسی، عالم آل محمد است.» این عنوان، گویای ظهور دانش گسترده و بی‌کران ایشان است. برگزاری مناظرات متعدد امام با عالمان بزرگ ادیان و مکاتب فکری مختلف که در همه آنها با سربلندی و پیروزی درخشید، گواهی کوچک بر این مقام عظیم است. این برتری علمی، که ریشه در ارتباط با سرچشمه وحی داشت، خود دلیلی بر امامت منحصربه‌فرد آن حضرت بود.
یکی از برجسته‌ترین فصل‌های زندگی سیاسی امام رضا (علیه‌السلام)، جریان ولایتعهدی اجباری است که به دستور مأمون عباسی صورت پذیرفت. مأمون برای مهار موقعیت اجتماعی امام و ایجاد مشروعیت برای حکومت خود، آن حضرت را ناگزیر به ترک مدینه و سفر به مرو کرد.
با ورود امام به مرو، مأمون استقبال باشکوهی از ایشان به عمل آورد و در مجلسی با حضور درباریان و بزرگان حکومت، با ظاهرسازی اعلام کرد: «همگان بدانند که در خاندان عباس و علی (علیه‌السلام)، کسی را شایسته‌تر از علی بن موسی الرضا برای خلافت نیافتم.» سپس خطاب به امام گفت: «تصمیم گرفته‌ام خود را از خلافت خلع کرده و آن را به شما واگذار کنم.»
اما امام که از نیات پلید مأمون که برای رسیدن به قدرت، برادرش امین را کشته بود، آگاهی کامل داشت، با هوشمندی فرمودند: «اگر خلافت از آن توست، حق نداری آن را از خود سلب کنی و لباسی را که خدا بر تن تو پوشانده، به دیگری بدهی. و اگر مال تو نیست، حق نداری چیزی را که از آنِ تو نیست، به من ببخشی.»
پافشاری مأمون و امتناع امام دو ماه به درازا کشید. امام با استناد به روایاتی از پدران بزرگوارش، حتی زمان و مکان شهادت خود را پیش‌بینی کردند. سرانجام مأمون با تهدید به قتل، امام را مجبور به پذیرش ولایتعهدی کرد. امام تنها با شرط عدم دخالت در عزل و نصب ها، تغییر قوانین و امور حکومتی، این مسئولیت را به صورت ظاهری پذیرفت. سپس با بلند کردن دستان به سوی آسمان، دعای تاریخی خود را زمزمه کردند: «خدایا! تو می‌دانی که مرا به اکراه واداشتند… پس مرا مؤاخذه مکن، همان‌گونه که بندگانت یوسف و دانیال را هنگام قبول ولایت از سوی پادشاه زمانشان مؤاخذه نکردی…»
دوره زندگی امام رضا (علیه‌السلام) مقارن با اوج‌گیری فرهنگ و تمدن اسلامی و ظهور پیشوایان مذاهب فقهی مختلف بود. امام پناهگاه اهل فکر و معرفت بودند و با دانشمندان ادیان و مکاتب مختلف به مناظره می‌پرداختند. مأمون با هدف به چالش کشیدن مقام علمی امام و تخریب باور مردم نسبت به «علم لدنی» ائمه، مجالس متعددی ترتیب داد. اما شکوه و عمق علمی امام در این مناظرات، نه تنها نقشه مأمون را باطل کرد، بلکه موجب افزایش محبوبیت و نفوذ امام شد. هنگامی که مأمون دریافت این جلسات به ضررش تمام می‌شود، دستور داد تا از رفت‌وآمد مردم به محضر امام جلوگیری شود.
در نهایت، مأمون که وجود امام را مانعی بزرگ در برابر اهداف خود می‌دید، به توطئه قتل ایشان دست زد. بر اساس روایات معتبر، مأمون به یکی از خدمتکارانش دستور داد ناخن‌هایش را بلند نگه دارد و آن را به زهری کشنده آغشته کند و سپس اناری را با همان دست زهرآلود دانه کند. انار مسموم را به امام تعارف کردند و با تهدید به قتل، ایشان را مجبور به تناول قسمتی از آن نمودند. چند ساعت پس از آن، زهر اثر کرد و وجود مقدس امام را در بامداد ۲۹ صفر سال ۲۰۳ قمری به شهادت رساند.
یادداشت اختصاصی / خبرگزاری سریع
