نقشه‌ی راه نبوی؛ وحدت در عصر شایعه و معنویت در عصر فردیت
امروز ۲۸ صفر، سالروز رحلت پیامبر مکرم اسلام(ص)، فرصتی برای تأمل در بازخوانی مأموریت‌های ائمه‌ی معصومین(ع) نسبت به شرایط زمانه‌ی خویش است. این مقاله با رویکردی تحلیلی، به بازشناسی شاخصه‌های برجسته‌ی سیره‌ی معصومان در دوره‌های مختلف تاریخی می‌پردازد و سپس با استناد به این سیره، دو چالش عمده‌ی جهان معاصر اسلام یعنی «تهدید تفرقه» و «بحران معنویت» را بررسی می‌کند. در نهایت، راهکارهای برون‌رفت از این چالش‌ها مبتنی بر آموزه‌های نبوی و علوی، با محوریت «ساخت گفتمان وحدت از طریق رسانه» و «بازگشت به خودسازی معنوی» ارائه خواهد شد.
پرسش از نسبت سیره‌ی معصومان(ع) با مقتضیات هر عصر، از جمله پرسش‌های بنیادین در اندیشه‌ی اسلامی است. تاریخ نشان می‌دهد هر امام معصومی با در نظر گرفتن شرایط خاص دوران خود، بر شاخصه‌ای ممتاز تمرکز کرده است؛ از شکوفایی علوم و تأسیس مکتب فقهی-حدیثی در عصر امام باقر و امام صادق(ع)، تا ترویج دعا و مناجات و تقویت حیات معنوی جامعه در سیره‌ی امام سجاد(ع) و نیز ابتکار عمل پیامبر(ص) در ایجاد «میثاق مدینه» به‌عنوان نمونه‌ای بی‌بدیل از مدیریت اجتماعی و وحدت‌بخشی.
۱. چالش‌های پیش‌روی جهان اسلام امروز
جهان اسلام معاصر در میانه‌ی دو چالش جدی و عمیق قرار دارد:
۱-۱. تهدید تفرقه: جنگ روایت‌ها و عملیات روانی گسترده‌ی رسانه‌ای، که با هدف دامن زدن به اختلافات مذهبی و قومی طراحی می‌شود، بزرگ‌ترین تهدید برای انسجام امت اسلامی است.
۱-۲. بحران معنویت: غلبه‌ی گرایش‌های لذت‌گرایانه، فردمحور و مصرف‌زده که از مبانی تمدن غرب نشأت گرفته، موجب فاصله گرفتن جوامع، به‌ویژه نسل جوان، از معنویت اصیل شده است.
۲. راهبرد نخست: وحدت امت در عصر رسانه
اگر پیامبر اکرم(ص) امروز در میان ما بودند، بی‌تردید یکی از اولویت‌های اصلی ایشان، استفاده‌ی حداکثری از ابزارهای ارتباطی نوین برای تحقق وحدت بود.
۲-۱. گفتمان‌سازی وحدت: رسانه‌های مدرن و شبکه‌های اجتماعی، قوی‌ترین ابزار برای ایجاد گفتمان وحدت حول محور «اخوت اسلامی» هستند. همان‌گونه که پیامبر(ص) در مدینه با انعقاد پیمانی فراگیر، جامعه‌ای چندفرهنگی را متحد کرد، امروز نیز می‌توان با تولید محتوای هوشمندانه، پرچم وحدت را در فضای مجازی برافراشت. همان‌طور که رهبر جمهوری اسلامی ایران اشاره کرده اند: «دشمن می‌خواهد جنگ شیعه و سنی را در فضای رسانه‌ای شعله‌ور کند» و این دقیقاً نقطه‌ای است که باید با عکس‌العمل حکیمانه خنثی شود.
۲-۲. مقابله با شایعه‌پراکنی: قرآن کریم به صراحت در آیه‌ی ۶ سوره‌ی حجرات می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا». این دستور، امروز به معنای ضرورت ارتقای «سواد رسانه‌ای» است. امت اسلامی باید از بازنشر شتاب‌زده‌ی اخبار بدون تحقیق بپرهیزد و همان‌گونه که امام خمینی(ره) هشدار دادند، هوشیار باشد که دشمنان قصد دارند با فتنه‌انگیزی، مسلمانان را به جان یکدیگر بیندازند.
۳. راهبرد دوم: بازسازی معنویت در برابر فردگرایی مدرن
برای مقابله با بحران معنویت ناشی از مدرنیته، سیره‌ی معصومان دو راهکار اصلی را پیش روی ما می‌گذارد: خودسازی فردی و اصلاح اجتماعی.
۳-۱. خودسازی از طریق ذکر خدا: قرآن کریم نسخه‌ی نجات‌بخش را «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد: ۲۸) معرفی می‌کند. بازگشت به تهجد، اهتمام به نماز اول وقت، انس با قرآن کریم و بهره‌گیری از ادعیه‌ی ناب (مانند صحیفه‌ی سجادیه)، می‌تواند قلوب را در برابر جاذبه‌های سطحی و مادی دنیای مدرن بیمه کند و آرامش پایدار را برای نسل جوان به ارمغان آورد.
۳-۲. تمسک به سبک زندگی نبوی: چنان‌که رهبر معظم انقلاب اسلامی اشاره فرموده‌اند: «جوان امروز اگر می‌خواهد از گرداب معنویت‌زدایی نجات پیدا کند، به سیره‌ی پیامبر بنگرد؛ ساده‌زیستی، عبادت و کار برای خدا سه ستون سبک زندگی نبوی است.» تلفیق این سه عنصر، الگویی کامل برای زیست معنوی در عین فعال بودن در جامعه‌ی امروز ارائه می‌دهد.
بازخوانی سیره‌ی معصومان(ع) نه یک فعالیت صرفاً تاریخی، که یک ضرورت راهبردی برای مواجهه با چالش‌های معاصر است. در شرایط کنونی، امت اسلامی می‌تواند با الهام از سیره‌ی پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع)، با دو حرکت همزمان خود را از بحران‌های موجود برهاند: اول، استفاده‌ی هوشمندانه از رسانه برای ایجاد وحدت و خنثی کردن توطئه‌های دشمن، و دوم، بازگشت به معنویت اصیل و عمل به سیره‌ی نبوی در زندگی فردی و اجتماعی. این دو، نقشه‌ی راهی است که پرچم وحدت را بر بام رسانه‌ها می‌افرازد و دل‌ها را به یاد خدا و خدمت به خلق پیوند می‌زند.
یادداشت اختصاصی / خبرگزاری سریع
