نقش کمیساری عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان
تهیه کننده: شکیب احمد نظری
چکیده
نمایندگی پناهندگی سازمان ملل در آغاز جنگ دوم جهانی ظاهر شد تا به اروپائیان تبعید شده کمک کند. اداره کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان با نگاهی خوش بینانه در 14 سپتامبر 1950 و با یک تعهد سه ساله توسط سازمان ملل تأسیس شد تا پس از اتمام کارهای مربوط به پناهندگان، برچیده شود. هر چند این امر به دلیل شرایط واقعی جهانی تا کنون اتفاق نیفتاده و نیاز به سازمانی برای حل و فصل مسائل پناهندگی همچنان وجود دارد. یک سال بعد و در 28 جولای 1951 کنوانسیون سازمان ملل در خصوص وضعیت پناهندگان-پیدایش قانونی برای کمک به پناهندگان، و اساسنامه هدایتگر کار کمیساریای عالی پناهندگان شکل گرفت.
این سازمان به عنوان جایگزین سازمان بین المللی پناهندگی و پیشتر از آن اداره کل نجات و توان‌بخشی سازمان ملل به وجود آمد. وظیفه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل رهبری و هماهنگ نمودن فعالیت‌های بین المللی برای محافظت و رفع مشکلات پناهندگان در سراسر جهان می‌باشد و هدف اولیه سازمان حراست از حقوق و سلامتی پناهندگان است.
این سازمان می‌کوشد تا از احترام به حقوق پناهندگان و سلامت آنها در کشورهای دیگر، بازگشت داوطلبانه آنها به کشور خود، اسکان مجدد آنها در کشور ثالث (سومی) وغیره مطابق قوانین بین المللی اطمینان حاصل کند.
مقدمه:
کمیساری عالی سازمان ملل متحد در زمینه پناهندگان موضوع مهم است، زیرا این مقدمه نقطه شروع ارزیابی و برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و برنامه‌های این کمیساری خواهد بود. در این مقاله، مساله اصلی مرتبط با پناهندگان و بررسی این کمیسیاری عالی است.
این تحقیق به بررسی نقش کمیساری عالی پناهندگان سازمان ملل متحد و عواملی که باعث افزایش تعداد پناهندگان می‌شود و به بهبود وضعیت آنها می‌پردازد.
فرضیه مورد نظر این است که افزایش ناپایداری‌های سیاسی و اقتصادی در مناطق مختلف جهان می‌تواند منجر به افزایش تعداد پناهندگان شود، و بهبود شرایط زندگی و پذیرش آنها در کشورهای میزبان می‌تواند به توسعه اقتصادی و اجتماعی این کشورها کمک کند.
از آنجایی که پناهندگی یک مبحث داغ امروزی میان کشورها است، در این مقاله تلاش شده است تا روی محورهای چون علل پناهندگی، نقش کمیساری عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان و بازخورد بعدی این مسأله پرداخته شود.
هدف از کارکرد این کمیساری عالی بیشتر متمرکز روی بهبود شرایط زندگی پناهندگان در سراسر جهان و تسهیل فرایند پذیرش و ادغام آنان در جوامع میزبان می‌باشد. روی این دلیل، موضوع پناهندگان از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا تأثیر بزرگی بر جوامع میزبان دارد. پشتیبانی از پناهندگان به عنوان قسمتی از تعهدات بین المللی در حقوق بشر، صلح و امنیت جهانی و توسعه پایدار محسوب می شود.
در این تحقیق، روش‌شناسی مورد استفاده بیشتر بر اساس مطالعه و تحلیل کتابخانه‌ها و اسناد قابل دسترس در منابع باز استوار است. نویسنده با تلاش خود، در پی نزدیک کردن واقعیت به خواننده است، این نزدیک سازی از طریق مطالعه محورهای مهم مرتبط با پناهندگان و فعالیت‌های کمیساری عالی سازمان ملل متحد در زمینه پناهندگان انجام گرفته است. به منظور این تحقیق، منابع مختلف بازرسی شده‌اند که شامل کتاب‌ها، مقالات، گزارش‌های رسمی و وب‌سایت‌های مرتبط با این موضوع می‌شوند. پس از جمع‌آوری منابع، تحلیل و تفسیر از اطلاعات بدست آمده است، تا اطلاعات مربوط به موضوع تحقیق به درستی استخراج شده و ارائه گردد.
کمیساری عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان
اداره کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان با نگاهی خوش بینانه در 14 سپتامبر 1950 و با یک تعهد سه ساله توسط سازمان ملل تأسیس شد تا پس از اتمام کارهای مربوط به پناهندگان، برچیده شود و در سال 1956، UNHCR با اولین موقعیت فوریتی خود مواجه شد. زمانی که نیروهای شوروی به مجارستان یورش بردند و پناهندگان مجاری از کشورشان فرار می‌کردند. به این ترتیب انتظار پایان کار UNHCR دیگر هرگز به ذهن‌ها خطور نکرد. در 1960 پایان استعمار افریقا نخستین بحران پناهندگان را در این قاره پدیدآورد. در دو دههه‌ی بعد نیز کمیساریا اغلب به امور مربوط به پناهندگان و تبعیدی‌ها در آسیا و امریکای_لاتین رسیدگی می‌کرد. در پایان قرن بیستم مشکلات جدیدی در افریقا و مهاجرت روزافزون به اروپا، همچنین پناهندگی‌های ناشی از جنگ‌های بالکان در اروپا رخ داد.
تعریف پناهنده از نگاه کنوانسیون 1951: ماده‌ی یک کنوانسیون به تعریفی از شخص پناهنده می پردازد و وی را شخصی معرفی می کند که به علت ترس موجه از آزار و اذیت به دلیل مسائل نژادی، اعتقادی، مذهبی، سیاسی و یا عضویت در برخی گروه‌های اجتماعی در خارج از محل سکونت واقعی خود برای مثال خارج از کشور خود به سر می برد. یا نمی تواند و یا نمی خواهد به علت هراس از مورد آزار و اذیت قرار گرفتن به محل سکونت دائمی و واقعی خود به سر برد.
همزمان، از UNCHR خواسته شد تا از گروه‌های تخصصی خود برای کمک به تبعیدشدگان استفاده کند و نقش خود را در کمک به مردم بی دولت میلیون‌ها انسان در سرتاسر جهان که خطر از دست دادن حقوق اولیه خود به علت نداشتن شهروندی یک دولت را دارند، به خوبی انجام دهند. در بعضی بخش‌های جهان هم‌چنون افریقا و امریکا_لایتن کنوانسیون 1951 با توافق‌های منطقه‌ای تقویت شده است. در 1954، سازمان موفق به دریافت جایزه‌ی صلح نوبل به دلیل تقسیم زمین در کمترین زمان به پناهندگان اروپایی گردید. عملکرد و تعهدات سازمان تا پایان این دههه توسعه یافت و در سال 1981 UNHCR همین جایزه را به علت آن چه کمک جهانی به پناهندگان نامیده شد، به دست آورد.
در همین حال، از 34 کارمند در زمان تأسیس این سازمان اکنون بیش از 7190 کارمند ملی و بین المللی دارد که شامل 702 تن در مرکز ژنو می شوند. کمیساریا در 123 کشور کار می کند، با کارمندانی که در 124 مکان اصلی همچون اداره‌های منطقه‌ای و شعبه‌ای قرار دارند و اغلب در ادارات فرعی دور دست مستقر هستند و تا سال 2023، بیش از 18879 نفر از 138 کشورهای مختلف در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل مشغول به کار هستند.
بودجه‌ی سازمان در نخستین سال تأسیس آن 300 هزار دالر امریکایی بود که این میزان در سال 2014 به نزدیک 4 میلیارد دالر امریکایی رسیده است. بیش از 43 میلیون نفر که از ریشه‌های خود جدا شده بودند در سراسر جهان وجود داشتند که سازمان این رقم را به 36 میلیون و چهارصد هزار نفر رسانیده است. 15.6 میلیون نفر که در داخل کشور خود تبعید شده و 10.4 میلیون تن که پناهندگان بین المللی را تشکیل می‌دادند، 6.5 میلیون نفر افراد بدون دولت، 2.5 میلیون نفر مراجعه کننده، 980 هزار نفر در حال جستجوی آسایشگاه و 600 هزار نفر دیگر با مشکلات متفرقه مواجه اند.
بودجه‌ی کنونی این نهاد از طریق مشارکت‌های داوطلبانه‌ای که عمدتا از سوی دولت‌ها و کمی از سوی سازمان‌ها و اشخاص خصوصی تأمین می شود و بخشی از هزینه‌های اداری کمیساریای عالی ملل متحد نیز بوسیله‌ی بودجه‌ی عادی سازمان ملل تأمین می‌شود.
همچنان در اول جنوری 2003 این سازمان طی گزارش اعلام کرد که جمعیتی بالغ بر 20556781 (دو میلیون پنجصد و پنجاوشش هزار و هفصدو هشتادو یک) نفر را از جمله حدود 5.5 میلیون نفر در اروپا و امریکای شمالی تحت پوشش قرار داده‌بودند. این سازمان با تعهد سه ساله خود در 16 سپتامبر 2010 شصتمین سالگرد تأسیس خود را جشن گرفت و اعلام کرد نیازهای بشردوستانه به این سازمان از میان نخواهد رفت.
علل و انگیزه‌ها و انواع مهاجرت
دلایل اصلی مهاجرت خروج از یک موقعیت نامساعد و داشتن یک موقعیت بتهر است. عمده‌ترین دلایل مهاجرت را در موارد زیر می توان برشمرد:
جنگ و ناامنی: مسأله جنگ، یکی از قدیمی ترین دلایل مهاجرت است که افراد برای یافتن مکانی امن برای زندگی از شهر یا کشور خود فراری می‌شدند. می‌توان این نوع مهاجرت را همچنان اجباری دانست.
شرایط اقتصادی: بحران‌های اقتصادی باعث پایین آمدن کیفیت زندگی بسیاری از مردم می‌شود و عده‌ای برای ادامه زندگی به محیط دیگری که شرایط مناسبی دارد، سوق داده می‌شود. در این مورد کشور ما (افغانستان) در چند سال اخیر بسیار شدت گرفت و شرایط نا مناسب اقتصادی باعث افزایش میزان مهاجرت اقشار مختلف شده‌است.
شرایط آموزشی: بسیاری از مهاجرت‌ها به خاطر رسیدن به امکانات آموزشی و تحصیلی اتفاق می افتد و معمولاً این شکل از مهاجرت بیشترین بازگشت به کشور را دارد. به طور که افراد بعد از تحصیل به هر دلیل، به کشور خود باز می گردند.
آزادی و امنیت بیشتر: یکی از مسأیلی که مردم را به سمت مهاجرت سوق می دهد، شرایط زندگی محدود و پرفشار است. از بین رفتن حقوق اجتماعی و سیاسی، دلبستگی مردم از وطن شان را کم می‌کند. در نتیجه آنها به دنبال وطن جدیدی می‌گردند که به آنها و آزادی های‌شان بها دهد و امنیت روانی آنها را تأمین کند.
جذابیت‌های مقصد: ممکن است کشور یا محل زندگی فرد شرایط نامناسبی نداشته باشد اما جذابیت‌های مقاصد پیش رو، آنها را برای مهاجرت وسوسه می‌کند. طبیعت ذاتی انسان حرکت به سوی کمال است و کسانی که از این موهبت بی بهره‌اند، ممکن است ماهیت انسانی خود را فراموش کرده باشند.
شرایط اقلیمی: ممکن است برخی مناطق به دلیل شرایط بحرانی جغرافیایی، مردم خود را مجبور به مهاجرت کند. بی‌آبی، کمبود منابع تغذیه، بلایای طبیعی مثل زلزله یا سیل، گرما یا سرمای بیش از حد، شرایط آب و هوایی و حتی سختی دسترسی به مراکز، از این دسته عوامل هستند.
مهاجرت اجباری: در دوره‌هایی از تاریخ این نوع مهاجرت دیده شده که دولت وقت “استعمارگر”، مردم مناطقی را مجبور به مهاجرت به نقطه‌ای خاص می کنند. کار و کشاورزی، کنترول مردم و آشوب‌های قومی، مسائل جمعیت شناختی، جنگ‌ها و شرایط منابع طبیعی برخی از دلایل مهاجرت در تاریخ است.
تقسیم بندی مهاجرت‌ها
مهاجرت‌ها معمولاً به دو بخش تقسیم می‌شود که دسته نخست آن مهاجرت‌های درون مرزی شامل جابه جایی بین نواحی داخلی یک کشور است، این گونه از مهاجرت به دو بخش؛ مشمول مهاجرت روزانه که حرکت روزانه مردم از حومه‌ها و شهرک‌های اطراف به داخل شهرهای بزرگ را برای رفتن به محل کار یا استفاده از خدمات داخل شهرها فراهم می کند که مهاجرت داخلی است که به آن روزانه می گویند و مهاجرت فصلی، مشمول کوچ نشینان و جابه جایی کارگران از شهرها به روستاها در فصل میوه‌چینی، نوع دیگری از مهاجرت داخلی است.
دومین دسته از مهاجرت، مهاجرت بیرون مرزی است که در این دسته مهاجرت خارجی بین کشورها صورت می‌گیرد و مهاجران از کشوری به کشور دیگر مهاجرت می کنند. برخی مهاجرت‌های خارجی با هدف دستیابی به منابع طبیعی و ثروت یا دستمزد و رفاه بیشتر انجام می‌پذیرد.
در کنار آن، مهاجرت از حیث زمانی با توجه به زمان‌بندی مهاجرت به مهاجرت‌های کوتاه مدت (موقت) و مهاجرت های بلند مدت (دایم) بنابر ضرورت‌های انفرادی یا جمعی با دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی انجام می‌پذیرد.
یافته‌ها:
کمیساری عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان ظرف سه سال نخست فعالیت خود توانست نیمی از پناهندگان شناخته شده‌ی اروپایی را اسکان دهد. این سازمان فعالیت‌های خود را به صورت بشردوستانه، اجتماعی و غیر سیاسی دنبال می‌کند و در شرایط بحرانی، معضلات مردم در مورد مسائل مربوط به سرپناه، غذا، آب و دارو را حل و فصل می‌کند و در بلند مدت به دنبال راه‌حلی برای بازگشت اختیاری و داوطلبانه‌ی مهاجرین به وطن خود یا آغاز یک زندگی نو در کشور جدید می‌باشد.
همچنان در ویب سایت فارسی کمیساری عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان (برای مخاطبان افغانستان) آمده‌است که این سازمان آن تعداد از مردم افغانستان را مورد حمایت قرار می‌دهد که به دلیل جنگ، خشونت یا حوادث طبیعی مجبور به فرار از خانه‌های شان شده‌اند، خانواده‌های بیجا شده و پیدا کردن مکان به عنوان سرپناه کمک‌های ضروری و حمایتی را دریافت می‌کند که این خدمات شامل کمک‌های نقدی عاجل و سرپناه، کمک‌های حقوقی و پروژه‌های زیربنایی از قبیل مکاتب و کلینیک‌ها می‌شود و همچنان آموزش‌های حرفوی و قرضه‌ها برای راه اندازی کسب و کار برای افغان‌ها از سوی این سازمان فراهم می‌شود.
خدمات این سازمان همچنین توسط سفیران حسن نیت این سازمان ارایه می‌شود و یکی از این سفیران، شخصیت سینمایی مشهور بنام انجلینا جولی، هنرپیشه نامدار امریکایی است.
در کنار آن، مجمع عمومی سازمان ملل هر پنج سال یک‌بار کمیشنر عالی پناهندگان را انتخاب می‌کند. کمیشنر عالی باید گزارش‌های سالانه خود را به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه دهد و دستورالعمل‌های آنها را اجرا کند. کمیشنر عالی فعلی “فیلیپو گراندی” است که از ۱ جنوری ۲۰۱۶ این سمت را بر عهده دارد. با این حال، تا پیش از تشکیل سازمان ملل متحد، فریتیوف نانسن (نارویژی) کمیشنر عالی پناهندگان در جامعه ملل بین سال‌های 1861 تا 1930 بود.
نتیجه گیری
در این متن، توضیح داده شده که نهاد UNHCR از سال 1956 تا به امروز با چالش‌های مختلفی در خصوص موضوع پناهندگان مواجه شده‌است. از اولین بحران در مجارستان تا مهاجرت‌های روزافزون به اروپا و بحران‌های در مناطق مختلف دنیا، UNHCR نقش مهمی در کمک به پناهندگان و تبعیدی‌ها ایفا کرده است. این نهاد، بر اساس کنوانسیون 1951، تعریفی از پناهنده ارائه داده و به کمک افرادی که از آزار و اذیت به دلیل موضوعات نژادی، اعتقادی، مذهبی، سیاسی یا عضویت در گروه‌های اجتماعی دیگری متضرر شده‌اند، می‌پردازد.
از زمان تأسیس تا به امروز، UNHCR از یک سازمان با ۳۴ کارمند به یک نهاد با بیش از ۷۱۹۰ کارمند ملی و بین‌المللی تبدیل شده است، که در ۱۲۳ کشور حضور دارد. این نهاد همچنین از بودجه‌های عظیمی برای ارائه کمک‌های انسانی به پناهندگان استفاده می‌کند و این کمک‌ها بیش از ۴۳ میلیون نفر را در سراسر جهان پوشش داده است.
با این وجود، با توجه به مسئولیت‌هایش و تعداد روزافزون پناهندگان و تبعیدی‌ها، UNHCR اعلام کرده که نیازهای بشردوستانه به این نهاد از میان نخواهد رفت و همچنان باید تلاش‌های فراوانی برای کمک به افراد مستضعف جهانی انجام شود.
کمیساری عالی سازمان ملل متحد (UNHCR) به عنوان سازمان مسئول بررسی و حمایت از پناهندگان در سراسر دنیا نقش بسیار حیاتی دارد. این سازمان تلاش می‌کند تا از حقوق انسانی پناهندگان حمایت کرده و آنها را از خطراتی نظیر تبعیض، بهره‌برداری و خشونت محافظت کند. UNHCR اقداماتی همچون ارائه خدمات عاجل، امنیتی و طبی، تسهیل ادغام اجتماعی و اقتصادی، و همچنین تأمین حمایت حقوقی برای پناهندگان انجام می‌دهد. این سازمان از طریق همکاری با دولت‌ها، سازمان‌های غیردولتی و جوامع محلی، سعی در ایجاد فرصت‌های جدید برای آنها دارد تا بتوانند به شکلی مستقل و پایدار در جوامع میزبان زندگی کرده و در زمینه‌های مختلف مشارکت داشته باشند.
به علاوه، UNHCR با تأکید بر تحقق اهداف توسعه پایدار، تأمین امنیت و توسعه اقتصادی، بهبود شرایط زندگی و ایجاد فرصت‌های شغلی برای پناهندگان در کشورهای میزبان کمک کرده و از این طریق به تحقق اهداف جهانی توسعه پایدار کمک می‌کند.
UNHCR همچنین نقش بسیار مهمی در ایجاد حفظ صلح و امنیت جهانی ایفا می‌کند، زیرا پشتیبانی از پناهندگان و حل و فصل مسائل آنها می‌تواند به خشونت‌ها و تضادها در جوامع محلی و منطقه‌ای پیشگیری کند. با ارتقاء شرایط زندگی پناهندگان و ادغام آنها در جوامع میزبان، UNHCR به ایجاد تعاملات مثبت بین اقوام و فرهنگ‌های مختلف کمک می‌کند و به تقویت تضامن بین ملت‌ها و اجتناب از تعارضات بین‌المللی را ترویج می‌دهد.
علاوه بر این، UNHCR به دنبال ایجاد آگاهی عمومی در مورد وضعیت پناهندگان، بهبود سطح اطلاعات و تربیت جامعه بین‌المللی در زمینه حقوق پناهندگان است. این سازمان با توجه به ارزش‌های بشری و حقوق بشر، از طریق آموزش‌ها، مدارس و رسانه‌ها، آگاهی عمومی و مشارکت اجتماعی در حمایت از پناهندگان را ترویج می‌دهد و جامعه‌ها را به همدردی و همکاری با این گروه‌های آسیب‌پذیر ترغیب می‌کند.
منابع:
- آقایی، دکتر سید داوود، سازمان های بین المللی، ص 195 – 197
- ویکی‌پیدیا: https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86
- ویب سایت UNHCR: https://help.unhcr.org/afghanistan/fa-af/about-unhcr-in-afghanistan/
- میرزاد، وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان، فایل 02-2021، صفحه 3-5
- کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان، وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان، فایل 10-2020
- Alexander Betts, UNHCR: The Politics and Practice of Refugee Protection into the 21st Century, June 2013
لینک کوتاه
