هوش مصنوعی در مکاتب افغانستان؛ گامی نو یا تهدیدی پنهان؟
در سال اخیر، شماری از مکاتب در کابل، هرات و مزارشریف شاهد اجرای آزمایشی برنامه‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی بوده‌اند. این پروژه که با همکاری وزارت معارف و نهادهای بین‌المللی از حوت ۱۴۰۳ آغاز شده، تا پایان سال ۱۴۰۴ ادامه خواهد یافت. هرچند این تحول دیجیتال نویدبخش آینده‌ای مدرن برای نظام آموزشی افغانستان است، پرسش‌های جدی درباره پیامدهای آن وجود دارد.
جزئیات اجرایی پروژه
برنامه هوش مصنوعی شامل چهار بخش اصلی است:
۱. ربات‌های آموزشی مجازی
۲. سیستم‌های تمرین‌ساز خودکار
۳. ابزارهای تحلیل پیشرفت تحصیلی
۴. چت‌بات‌های پاسخگو به پرسش‌های درسی
دروس تحت پوشش این طرح آزمایشی شامل ریاضی، زبان‌های ملی و خارجی، فیزیک و انشاء هستند. درحالی که برخی معلمان این ابزارها را مکمل مفیدی برای تدریس سنتی ارزیابی می‌کنند، شماری از آموزگاران نگران کمرنگ شدن نقش انسانی در فرآیند آموزش هستند.
فرصت‌های پیش‌رو
– آموزش شخصی‌شده: سازگاری محتوا با سطح یادگیری هر دانش‌آموز
– کاهش بار کاری معلمان: خودکارسازی فرآیندهای تکراری مانند تصحیح اوراق
– دسترسی نامحدود: امکان استفاده از منابع آموزشی خارج از ساعات رسمی مدرسه
چالش‌های اساسی
۱. محدودیت‌های زیرساختی: مشکلات برق و اینترنت در مناطق روستایی
۲. نیاز به توانمندسازی معلمان: ضرورت آموزش مربیان برای استفاده بهینه از فناوری
۳. نگرانی‌های شغلی: ترس از جایگزینی معلمان با سیستم‌های هوشمند
۴. ملاحظات فرهنگی: لزوم انطباق محتوا با ارزش‌های بومی و برنامه درسی ملی
۵. امنیت داده‌ها: حفاظت از اطلاعات شخصی دانش‌آموزان
دکتر سمیرا حبیبی، متخصص آموزش دیجیتال، هشدار می‌دهد: “اگرچه هوش مصنوعی می‌تواند مکمل ارزشمندی باشد، جایگزینی کامل آن با تعاملات انسانی به کیفیت آموزش لطمه خواهد زد.”
روند دیجیتالی‌سازی آموزش در افغانستان با سرعت در حال پیشروی است. موفقیت این تحول منوط به حفظ تعادل بین فناوری و عنصر انسانی، توجه به زیرساخت‌های فنی و فرهنگی و تداوم نقش محوری معلمان در فرآیند آموزش می‌باشد.
نویسنده: زلیخا حسینی کوهستانی
