پایگاه بگرام؛ نماد حاکمیت و چالش‌های راهبردی افغانستان
پایگاه هوایی بگرام، واقع در ولایت پروان، روزگاری به‌عنوان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی امریکا در منطقه شناخته می‌شد. این پایگاه در دوران جنگ شوروی و همچنین در عملیات‌های نظامی علیه مخالفان امریکا، نقش کلیدی ایفا کرده و مرکز اصلی هماهنگی نیروهای خارجی در افغانستان بود. با خروج نیروهای امریکایی در سال ۲۰۲۱، کنترل این پایگاه به حاکمیت کنونی افغانستان منتقل شد و از آن زمان به‌بعد، به‌عنوان یکی از مسائل مهم و حساس در روابط بین‌المللی و منطقه‌ای مطرح است. در روزهای اخیر، موضوع بازپس‌گیری پایگاه بگرام از سوی ترامپ، دوباره مورد توجه قرار گرفته است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین امریکا، در یک اظهارنظر رسانه‌ای اعلام کرد که بازپس‌گیری این پایگاه برای دولت امریکا از اهمیت استراتژیک برخوردار است و برنامه‌هایی برای احیای حضور نظامی در این منطقه دنبال می‌شود. چنین اظهاراتی واکنش گسترده‌ای در سطح محافل داخلی و بین‌المللی به دنبال داشت و موجب شد تحلیلگران و دیپلمات‌ها به بررسی ابعاد مختلف این موضوع بپردازند.
حاکمیت کنونی افغانستان بلافاصله واکنش نشان داد و اعلام کرد که هیچ مذاکره‌ای در خصوص واگذاری یا بازپس‌گیری پایگاه بگرام با ایالات متحده در جریان نیست. مقام‌های این حاکمیت تأکید کرده‌اند که تمامی اراضی ملی و زیرساخت‌های استراتژیک افغانستان تحت کنترل آنان است و هیچ کشور خارجی حق دخالت در این زمینه‌ها را ندارد. امیرخان متقی، وزیر خارجه حاکمیت کنونی افغانستان، با صراحت اعلام کرده است که پایگاه بگرام بخشی حیاتی از امنیت ملی کشور محسوب می‌شود و واگذاری آن به هیچ قدرت خارجی قابل قبول نخواهد بود. حمدالله فطرت نیز تهدید کرده است که در صورت برنامه‌ریزی امریکا برای بازپس‌گیری بگرام، منطقه به باروت‌کده‌ای سوزان تبدیل خواهد شد. عموم مقامات حاکمیت کنونی موضع تند و سختی در مورد بگرام نشان داده و گفته‌اند که هیچ‌گونه حضور نظامی امریکا در افغانستان پذیرفته نیست و این کشور باید از طریق دیپلماتیک با افغانستان کنونی وارد مذاکره شود.
از سوی دیگر، کشورهای همسایه و منطقه نیز نسبت به بازپس‌گیری احتمالی پایگاه بگرام توسط امریکا واکنش نشان داده‌اند. روسیه ضمن اعلام مخالفت با حضور نظامی دوباره امریکا در افغانستان، آن را اقدامی شرم‌آور دانسته و بر حفظ حاکمیت ملی افغانستان تأکید کرده است. ایران نیز نسبت به ورود دوباره نیروهای خارجی به خاک افغانستان هشدار داده و اعلام کرده که هرگونه تلاش برای بازپس‌گیری پایگاه بگرام با مقاومت منطقه‌ای و دیپلماتیک روبه‌رو خواهد شد. این موضع‌گیری‌ها نشان می‌دهد که پایگاه بگرام تنها یک مسئله داخلی نیست و پیامدهای آن می‌تواند امنیت و ثبات منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.
اهمیت استراتژیک پایگاه بگرام فراتر از مرزهای کشور است. موقعیت جغرافیایی این پایگاه، به‌ویژه نزدیکی آن به چین، آسیای مرکزی، ایران و مسیرهای ترانزیتی مهم منطقه‌ای، آن را به نقطه‌ای کلیدی در رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل کرده است. در سال‌های گذشته، بسیاری از تحلیلگران و نهادهای بین‌المللی به این نکته اشاره کرده‌اند که کنترل این پایگاه می‌تواند در مدیریت عملیات‌های نظامی، جمع‌آوری اطلاعات و حتی نفوذ دیپلماتیک تأثیرگذار باشد. از این رو، علاقه امریکا به بازپس‌گیری آن تنها محدود به حضور نظامی نیست، بلکه با منافع راهبردی و امنیتی در منطقه پیوند دارد و این کشور در صدد احیای هژمونی ازدست‌رفته‌اش در منطقه می‌باشد.
با این حال، تحقق چنین هدفی با موانع جدی روبه‌رو است. نخست، حاکمیت کنونی افغانستان کاملاً با این اقدام مخالفت کرده و با توجه به اظهارات تند مقامات حکومت و روحیه اشغال‌ستیزی مردم افغانستان، در صورت تلاش برای بازپس‌گیری بگرام، مقاومت جدی پیش‌بینی می‌شود. دوم، کشورهای منطقه که نسبت به حضور نظامی امریکا در نزدیکی مرزهای خود حساس هستند، ممکن است واکنش‌های سیاسی و حتی عملی نشان دهند که در کوتاه‌مدت افغانستان را به محل درگیری جنگ‌های نیابتی تبدیل کند. سوم، جامعه بین‌المللی می‌تواند بازپس‌گیری این پایگاه را نقض حاکمیت ملی افغانستان تلقی کند و این امر بر روابط دیپلماتیک و اعتبار بین‌المللی امریکا بیش از هر زمان دیگر تأثیر منفی بگذارد؛ به‌خصوص که امریکا در حمله سال ۲۰۰۱ به افغانستان، رأی شورای امنیت را با خود نداشت و خودسرانه حمله کرد که در نهایت راه گریزی برای خروج جستجو می‌کرد.
مسئله پایگاه بگرام همچنین ابعاد داخلی دارد. این پایگاه به‌عنوان یک نماد ملی در ذهن مردم افغانستان شناخته می‌شود و هرگونه تلاش برای دخالت خارجی در آن می‌تواند احساسات ملی‌گرایانه را تقویت کند. در نتیجه، حاکمیت کنونی افغانستان با حساسیت ویژه‌ای بر حفظ کنترل و حاکمیت خود بر این پایگاه تأکید دارد و استفاده از آن را به‌عنوان یک ابزار قدرت در مذاکرات بین‌المللی در نظر گرفته است. ادامه موضوع پایگاه بگرام بدون شک تأثیرات گسترده‌ای بر روابط منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت. مذاکرات دیپلماتیک، تعاملات سیاسی و تصمیم‌گیری‌های راهبردی حاکمیت کنونی افغانستان، نقشی کلیدی در تعیین سرنوشت این پایگاه خواهند داشت. کارشناسان معتقدند که در آینده نزدیک، پایگاه بگرام نه‌تنها یک نقطه حساس امنیتی، بلکه شاخصی از توانمندی‌های حاکمیت افغانستان در مدیریت روابط خارجی و حفاظت از استقلال ملی خواهد بود.
با توجه به تحولات اخیر و اعلام مواضع کشورهای منطقه، روشن است که پایگاه بگرام در مرکز یک تنش استراتژیک منطقه‌ای قرار دارد. این پایگاه به‌طور نمادین نشان‌دهنده استقلال و حاکمیت کنونی افغانستان است و تلاش‌های خارجی برای بازپس‌گیری آن، علاوه بر پیامدهای سیاسی و امنیتی، می‌تواند افکار عمومی داخلی و منطقه‌ای را نیز تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، پایگاه بگرام به‌عنوان یک نقطه عطف در روابط بین‌المللی و امنیتی افغانستان مطرح است و هرگونه تحرک یا تصمیم درباره آن نیازمند بررسی دقیق، تعامل دیپلماتیک و احترام به حاکمیت ملی کشور است.
در نهایت، حاکمیت کنونی افغانستان با درک اهمیت پایگاه بگرام، تلاش می‌کند آن را به‌عنوان یک ابزار راهبردی در مذاکرات بین‌المللی به‌کار گیرد و در عین حال از استقلال و امنیت ملی کشور دفاع کند. این موضوع، علاوه بر بعد نظامی، بازتابی از توانمندی‌های سیاسی و دیپلماتیک حاکمیت کنونی افغانستان است و نشان می‌دهد که مدیریت منابع استراتژیک می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ ثبات و نفوذ بین‌المللی داشته باشد. اگر بگرام در کنترل امریکا قرار گیرد، سیاست خارجی بی‌طرفانه و اقتصادمحور حاکمیت کنونی به شدت خدشه‌دار شده و تقابل و تضاد منافع شرق و غرب بار دیگر بر جغرافیای افغانستان نقش خواهد بست که می‌تواند منجر به درگیری‌های خونین در افغانستان و منطقه گردد.
یادداشت اختصاصی / خبرگزاری سریع
