چالش‌های حکومت سرپرست افغانستان با پاکستان و راهکارهای روابط مثبت

پاکستان به عنوان یکی از کشورهایی که طی قرن اخیر ایجاد و رسمیت یافته است متشکل از خاک کشورهایی همچون هند، افغانستان و بنگلادیش است هرچند که بنگلادیش بعدا استقلال یافت، این کشور از بدو تأسیس تا کنون بیشترین مشکلات ارضی و مرزی را با افغانستان و هند دارد. افغانستان بر سر مسئله دیورند و هند برسر کشمیر با پاکستان با چالش مواجه اند، از این رو، بیشترین تمرکز این مثلث چالش‌ها در قبال همدیگر توجه به زوایای افتراق، کنترل و بازدارندگی بوده است نه رویکرد صلح و همدیگر پذیری و مدیریت چالش‌ها مبتنی بر واقع بینی؛ اما در این نوشته به راهکار مدیریت چالش‌ها میان افغانستان و پاکستان تمرکز گردیده است.

• امنیت مرزی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، مسائل امنیتی در مرز مشترک دو کشور است. گروه‌های تروریستی و شبه‌نظامی که در مناطق مرزی فعالیت می‌کنند، تهدیدی برای هر دو کشور به‌شمار می‌روند. پاکستان نگران است که حکومت سرپرست افغانستان نتواند کنترل کامل بر این گروه‌ها را حفظ کند و این امر می‌تواند به افزایش حملات تروریستی در خاک پاکستان منجر شود.

• نفوذ هند: پاکستان همواره نگران نفوذ هند در افغانستان بوده است؛ پس از سقوط جمهوریت در افغانستان، این نگرانی‌ها تشدید شده است. اسلام‌آباد نگران است که هند بتواند از طریق روابط خود با حکومت سرپرست، نفوذ خود را در افغانستان افزایش دهد و به تهدیدی برای امنیت پاکستان تبدیل شود.

• مسائل انسانی و مهاجرت: پس از سقوط جمهوریت، بحران انسانی در افغانستان به شدت افزایش یافته است. پاکستان با موجی از پناهندگان افغان مواجه شده که به دنبال لقمه نان و حفظ جان هستند این موضوع باعث افزایش فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر پاکستان شده که در پی اخراج و زندانی کردن مهاجرین، روابط دو کشور را تحت تأثیر برده است.

• اختلافات ایدئولوژیک: گرچه هر دو کشور با وجود اختلافات عمیق دارای تاریخچه‌ای از روابط نزدیک نیز هستند، اما اختلافات ایدئولوژیک نیز وجود دارد. حکومت سرپرست افغانستان به عنوان یک جریان اسلامی، ممکن است برخی از سیاست‌های پاکستان را که به نظر می‌رسد با اصول اسلامی سازگار نیست، به چالش بکشد. این موضوع می‌تواند به تنش‌های بیشتری بین دو طرف منجر شود.

• عدم رسمیت بین‌المللی: حکومت سرپرست افغانستان هنوز به رسمیت شناخته نشده است و این وضعیت می‌تواند بر روابط پاکستان و افغانستان کنونی تأثیر بگذارد. اسلام‌آباد و جامعه جهانی برای همکاری با حکومت سرپرست افغانستان بدون تغییرات اساسی در سیاست‌های این حکومت نمی‌توانند وارد تعامل رسمی وهمه جانبه شوند.

• چالش‌های اقتصادی: پاکستان نیازمند همکاری اقتصادی با افغانستان است، اما ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان مانع از تحقق این هدف می‌شود. همچنین، اگر حکومت سرپرست افغانستان نتواند اقتصاد کشور را بهبود بخشد، مشکلات اقتصادی به پاکستان نیز سرایت کند.

با این حال، پاکستان همواره بر طبل ایجاد نا امنی در قبال افغانستان و سائر کشورهای همسایه از مجرای تروریزم پیش قدم بوده است. در طول 40 سال گذشته تروریسم همواره یکی از ابزارهای کلیدی سیاست خارجی حکومت پاکستان برای تامین منافع ملی این کشور بوده است، حمایت حکومت پاکستان، به خصوص اردوی این کشور از گروه‌های تروریستی همچون سپاه صحابه، جیش العدل، القاعده و … طی چند دهه گذشته، سیاست خارجی تروریست محور این کشور را به همگان آشکار ساخته است. طی چهار دهه اخیر استفاده پاکستان از تروریسم با هدایت و مدیریت آمریکا صورت گرفته و هدف نهایی آمریکا درگیری افغانستان و پاکستان و در مرحله بعد سایر کشورهای منطقه با یک بحران امنیتی عمیق و خطرناک است.

لذا هم اکنون با درک عمیق از بحران‌های ناشی از خطر تروریزم در قبال افغانستان، پاکستان و منطقه رهبران پاکستان و افغانستان می‌توانند با دوری از تروریسم‌پروری و ایجاد راهکار معقول و مشترک مقابله با آن زمینه‌های تنش زدایی در روابط دو جانبه را فراهم کرده و مانع ایجاد یک بحران فراگیر منطقه‌ای شوند. هم اکنون چهره‌هایی از حکومت پاکستان در میان رهبران و مقامات حکومت سرپرست افغانستان نفوذ کرده و تعدادی از این مقامات حکومت سرپرست با پاکستان هماهنگ هستند؛ چه خوب که این هماهنگی و نفوذ نه به دلیل سلطه یکجانبه بلکه بنا بر رفع خطرهای طولانی مدت آینده میان دو جانب بحث و واکاوی صورت گرفته و در رفع آن اقدام گردد.

تلاش در جهت کنترل و سلطه بر همدیگر نه تنها که مشکلی را حل نمی‌کند؛ بلکه باعث ایجاد تنش می‌گردد، افزایش تنش میان پاکستان و افغانستان علاوه بر پیامدهای دو جانبه موجب ایجاد بحران امنیتی شدید در منطقه نیز خواهد شد. در صورت افزایش تنش‌ها، افغانستان به دلیل مسدود شدن مسیرهای ترانزیتی، افزایش قیمت مواد غذایی، بحران اقتصادی، اختلافات داخلی و … آسیب زیادی خواهد دید. با افزایش تنش‌ها، پاکستان از طریق حمایت از گروه‌های تروریستی بلوچ در مناطق مرزی ایران، مانع دسترسی افغانستان به بندر چابهار می‌شود، بنا بر این لازم است که حکومت سرپرست افغانستان با توقف حمایت از گروه‌های تروریستی و مقابله با آن‌ها و همچنین افزایش همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه مبارزه تروریسم، با اقدامات مخرب پاکستان مقابله کند، در غیر آن وضعیت آینده روابط افغانستان و پاکستان پر چالش‌تر از هر زمان دیگر خواهد شد.