کم‌آبی فزاینده در کابل، تهدید کننده نیازهای حیاتی این شهر
بحران بی سابقه آب در کابل باعث گردیده است که وضعیت این شهر روی خط سرخ قرار گیرد، در پیوند به خشکسالی فزاینده چندین نهاد بین المللی نیز درباره بحران آب کابل هشدار داده‌اند. دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل (OCHA)، هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (UNAMA)، صندوق کودکان سازمان ملل (UNICEF) و سازمان بین‌المللی «مرسی کورپس» هشدارهای یکسانی درباره بحران آب در کابل داده‌اند و تاکید کرده‌اند که بدون اقدامات زیرساختی فوری و کمک مالی بین‌المللی یک فاجعه انسانی و زیست‌محیطی رخ خواهد داد، هر چند بحران آب در کابل موضوع جدیدی نیست اما طبق ارزیابی‌های انجام شده توسط نهادهای ذکر شده، کابل در سال 1404، با بحران شدیدی مواجه است که این بحران رو به گسترش است و چنانچه به‌موقع مهار نشود، تا 5 سال دیگر سفره‌های آب زیرزمینی کابل کاملا خشک خواهند شد. طبق این گزارش‌ها، سطح آب سفره‌های زیرزمینی شهر کابل ۳۰ متر کاهش یافته است و بحران آب در کابل، بقای هفت میلیون جمعیت ساکن این شهر را تهدید می‌کند.
منبع تامین آب شهر کابل، چاه‌های حفر شده می‌باشد. فقط بخش اندکی از پایتخت کشور سیستم آبرسانی دارد که منبع تغذیه آن چاه‌های عمیق است. آب منازل بخش اعظم این شهر از طریق چاه‌های حفر شده در منازل که تعداد آنها 120 هزار حلقه ذکر می‌شود، تامین می‌شود. با پایین رفتن سطح آب سفره‌های زیرزمینی، اکنون نیمی از چاه‌های حفر شده در منازل خشک شده‌اند. در نتیجه، مردم توانمند به حفر چاه‌های عمیق‌تر و دیگران به خرید آب از تانکرهای آبرسان روی آورده‌اند. شرکت‌های خصوصی با حفر چاه‌های عمیق، از آب‌های زیرزمینی کابل برداشت کرده و با قیمت‌های بسیار بالا به مردم کابل می‌فروشند. هزینه خرید آب از تانکرها به شدت افزایش یافته است و فشار مضاعفی به مردم درگیر در فقر اقتصادی وارد می‌کند، بحران آب در کابل دلایل متعددی دارد. یکی از علل آن افزایش بی‌رویه ساکنان شهر کابل است. رشد انفجار جمعیت کابل به هیچ وجه متناسب با منابع آب این شهر نبوده است. طی دو دهه گذشته جمعیت کابل شش برابر شد و به هفت میلیون نفر رسید اما هیچ گونه زیرساختی برای تامین آب جمعیت رو به انفجار این شهر ساخته نشد. در نتیجه مردم به طور خودسر برای تامین آب منازل و صنعت به حفر چاه روی آوردند و فشار غیر قابل وصفی به منابع آبی کابل وارد شد. طی سال جاری حدود 2 میلیون مهاجر از پاکستان و ایران به افغانستان بازگشته‌اند و این روند همچنان ادامه دارد. به طور قطع بخشی از این جمعیت در کابل ساکن خواهند شد و این امر بحران آب شهر کابل را تشدید خواهد کرد.
عامل دیگر بحران آب در کابل، تغییرات اقلیمی چشمگیر در کشور است. افغانستان یکی از ۶ کشور با بالاترین آسیب‌پذیری اقلیمی گزارش شده است. خشکسالی 3 سال اخیر، زندگی و کشاورزی را در ۲۵ ولایت به شدت تحت تأثیر قرار داده است. بارش‌ها در حوض‌های آبگیر که سفره‌های زیرزمینی کابل را تغذیه می‌کنند، به طور محسوسی کاهش یافته است. طبق بررسی‌های انجام شده توسط منابع آکادمیک، میزان بارندگی در شهر کابل از سال 1386به بعد کاهش شدیدی داشته است و در همین زمان، دمای شهر کابل افزایش داشته است که در نتیجه هم منجر به افزایش مصرف آب توسط ساکنان این شهر شده است و هم میزان تبخیر آب کابل را افزایش داده است، همزمان با افزایش جمعیت در شهر کابل، اتفاق دیگری که در سال‌های اخیر بحران آب در کابل را تشدیده کرده، گسترش زمین‌های زیر کشت در اطراف این شهر است. یعنی همزمان با انفجار جمعیت شهر کابل، توسعه کشاورزی نیز رخ داده است که آب مورد نیاز کشاورزی از چاه‌های عمیق حفر شده توسط کشاورزان صورت می‌گیرد. با توجه به این که کشاورزی به سبک سنتی صورت می‌گیرد و آبیاری به روش غرق آبی می‌باشد، این بخش مصرفی، مقدار زیادی از آب سفره‌های زیرزمینی شهر کابل را به خود اختصاص می‌دهد.
در دوران جمهوریت که حکومت مورد حمایت تمام و کمال کشورهای غربی قرار داشت، هیچ اقدام موثری برای حل بحران آب در کابل صورت نگرفت. پروژه‌های کلان مانند انتقال آب از رودخانه پنجشیر به شهر کابل فقط در سطح طراحی باقی ماندند و سدسازی‌ها به دلیل فساد مالی به تعویق افتادند. در زمان حاضر، به دلیل تحریم حکومت طالبان، حدود 3 میلیارد دلار بودجۀ جهانی برای برنامه‌های آب، بهداشت و فاضلاب مسدود شده است. بحران اقتصادی حکومت طالبان هم مانع تحقق کلان پروژه‌های آبی برای حل بحران آب کابل می‌شود، در کنار بحران آب در کابل، موضوع نگران کننده دیگر، آلودگی آب‌های این شهر است. چنانچه اشاره شد، تامین آب شهر کابل از طریق چاه‌های حفر شده صورت می‌گیرد و این آب بدون تصفیه و ضد عفونی شدن مصرف می‌شود. تخمین زده شده که تا ۸۰ درصد آب‌های زیرزمینی کابل به فاضلاب، سموم و مواد شیمیایی خطرناکی مانند آرسنیک و نیترات‌ها آلوده هستند و خطر بیماری را به‌ویژه برای کودکان و سالمندان در پی دارد. لازم است درک شود که هر چه میزان آب سفره زیر زمینی کاهش یابد، آلودگی آن هم افزایش می‌یابد؛ اما به هر حال دوران جمهوریت و کمکهای سرسام آور خارجی گذشت که کمترین کمک در رفع معضلات کم آبی و مدیریت آب‌های سرزمینی نکرد، اکنون که این حکومت مدعی است که ما مردم بومی افغانستان هستیم و صاحبان اصیل این سرزمین، در زمینه رفع معضل آب کابل اقداماتی روی دست گرفته نشده است، هرچند افواهاتی وجود دارد مبنی بر اینکه آب پنجشیر به کابل انتقال یابد و یا هم آب بند شاه و عروس و سایر آب‌های حومه کابل، اما اقدام عملی که برای شهروندان کابل مشهود و امیدبخش باشد مشاهده نشده است، لذا انتظار می‌رود که حتی با جمع آوری پول از مشترکین آب هم که شده است، برای تأمین آب کابل باید اقدامات جدی روی دست گرفته شود تا شهروندان بیش از این زجر کم آبی را متحمل نگردند.
نویسنده: شکرالله حمیدی
