از کابل تا بازار جهانی؛ اینترنت فرصت می‌سازد
اینترنت ثمرهٔ کار جمعی دانشمندان و انجنیرانی است که در طول دهه‌ها پروتکل‌ها و ابزارهای ارتباطی را ساختند؛ این فراگیری وب و مرورهای ساده، در واقع نقطهٔ عطفی بود که فناوری را از دستانِ متخصصان بیرون آورد و در اختیار مردم قرار داد.
برای افغانستان امروز، اینترنت نه یک تجمل که یک فرصتِ حیاتی است. دانش‌آموزان و دانشجویان می‌توانند با دوره‌های آنلاین مهارت‌های جدید بیاموزند؛ کسب‌وکارهای کوچک محلی می‌توانند محصولات‌شان را معرفی و به بازارهای داخلی و خارجی دسترسی پیدا کنند؛ جویندگان کار می‌توانند «سی وی» بفرستند و با کارفرمایان ارتباط برقرار کنند؛ فریلنسرها می‌توانند از خدمات راه دور برای کاریابی و درآمدزایی وارد عمل و درآمدهای دالری یا ارزیابی‌شدهٔ بهتر کسب نمایند. در مناطقی که دسترسی حضوری به آموزش و بازارها محدود است، اینترنت پنجره‌ای برای تاب‌آوری اقتصادی و توسعهٔ فردی است از آموزش فنی ساده گرفته تا فروش محصولات زراعتی و صنایع دستی توسط اینترنت صورت می‌گیرد.
با این حال، هرگونه محدودیت در دسترسی به اینترنت معنایش پنهان کردن واقعیت‌ها و محدود کردن شنیدنِ صدای مردم است. دولت‌ها گاه از انتشار اطلاعات و افشای ستم‌ها و ناکارآمدی‌ها هراس دارند؛ اما تجربهٔ جهانی نشان داده که اینترنت ابزاری قدرتمند برای شفافیت، گزارش‌دهی مردمی و پاسخ‌گویی حکومت‌هاست. رسانه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های دیجیتال، فساد و ظلم را عریان می‌کنند و صدایِ بی‌صداها را به گوش دیگران می‌رسانند؛ بنابراین تلاش برای محدود کردن اینترنت اغلب به معنای تلاش برای جلوگیری از آگاهی عمومی و حفظ منافع بسته است. آزادی دسترسی به اینترنت، در بلندمدت به تحکیم عدالت انسانی و تسهیل مطالبهٔ حقوق شهروندی می‌انجامد که برای ثبات و اقتدار افغانستان کمک شایانی خواهد کرد؛ زیرا در میان مسئولین کسانی هم هستند که خواهان اصلاحات در ساختار اند؛ وقتیکه طرح‌ها و ابتکارات عمومی را از فضای اینترنت مطالعه کنند و صدای شهروندان را بشنوند بدون شک در مورد بهبودی فکر و عملیاتی سازی آن را روی دست خواهند گرفت.
اما ثمرات مثبت اینترنت تنها به دسترسی عموم خلاصه نمی‌شود؛ بلکه قیمت و کیفیت خدمات نیز بر اوضاع عمومی تأثیر گزار و تعیین‌کننده‌اند. در افغانستان هزینهٔ اینترنت و بسته‌های آن نسبت به میانگین درآمد عموم بسیار بالا است و این موضوع دسترسی اقشار فقیر را محدود می‌سازد؛ گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که درصد درآمد ماهانهٔ لازم برای دسترسی به بسته‌های اینترنت در افغانستان در مقایسه با چندین کشور دیگر بالاست و این مسئله مانع استفادهٔ گستردهٔ مردم از ظرفیت‌های دیجیتال می‌شود. برای اینکه اینترنت تأثیر واقعی بر معیشت و فرصت‌ها داشته باشد، لازم است هزینه‌ها کاهش یابد و زیرساخت‌های آن بهبود یابد.
نقش حاکمیت کنونی افغانستان در این میدان تعیین‌کننده است. حکومت باید سیاست‌هایی را اتخاذ کند که دسترسیِ برابر و ارزان به اینترنت را تسهیل نماید؛ از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ایجاد نهادهای تنظیم‌گر مستقل برای رقابت سالم میان شبکه‌های مخابراتی و اعمال سیاست‌های تشویقی مانند معافیت‌های مالیاتی برای کاهش بهای اینترنت می‌تواند در دسترسی عمومی به اینترنت مؤثر واقع گردد. مکانیسم‌هایی مانند صندوق خدمات همگانی و رقابت‌پذیر کردن بازار می‌تواند قیمت‌ها را منطقی و دسترسی عموم را به اینترنت گسترش دهد.
علاوه بر زیرساخت و قیمت، حکومت باید به سامان‌دهی کسب‌وکارهای اینترنتی و دیجیتالی‌سازی خدمات عمومی توجه کند. وقتی خدمات حکومتی همچون ثبت‌نام‌ها، پرداخت‌های مالیاتی، تقاضاهای شغلی، و بوروکراسی اداری به صورت آنلاین و امن ارائه شوند، مردم دیگر مجبور نیستند وقت و هزینهٔ زیادی را برای مراجعهٔ حضوری صرف کنند؛ این امر در کشور ما که بروکراسی و هزینه‌های رفت‌وآمد بار سنگینی بر خانواده‌ها است، می‌تواند تحولی در کارآیی و رضایت عمومی ایجاد کند. دیجیتالی‌سازی همچنین امکان شفافیت بیشتر در نحوهٔ ارائه خدمات و کاهش فساد را فراهم می‌کند.
در کنار اقدامات حکومتی، شرکت‌های تأمین‌کنندهٔ اینترنت باید به مسئولیت اجتماعی خود توجه کنند. قیمت‌گذاری منصفانه، بسته‌های ویژهٔ آموزشی و حمایتی برای دانش‌آموزان و خانواده‌های کم‌درآمد، و همکاری با نهادهای غیرانتفاعی برای ایجاد نقاط دسترسی عمومی (Wi-Fi رایگان یا مقرون‌به‌صرفه در مراکز عام) می‌تواند خدمت بزرگی در ارائه اینترنت به شهروندان بی بضاعت این سرزمین باشد؛ همچنین سرمایه‌گذاری در سواد دیجیتال و آموزش شهروندی برای استفادهٔ ایمن و مفید از فضای مجازی، از دیگر وظایف ضروری است که لزوم همکاری تنگاتنگ حکومت، موسسات و شرکت‌های خصوصی را بر می‌تابد.
آزادی اینترنت همچنین مستلزم حفاظت از حقوق کاربران همچون حفاظت از حریم خصوصی، امنیت اینترنتی و آزادی بیان است. قوانین و مقرراتی که این حقوق را تأمین می‌کنند و در عین حال از سوءاستفاده و تهدیدات سایبری محافظت می‌نمایند، باید تدوین و اجرا شوند تا فضای دیجیتال محل رشد سالمِ اقتصاد و جامعه باشد نه محیطی پرخطر و ناامن، روز جهانی اینترنت فرصتی برای تأمل است؛ از فردی که سال‌ها پیش، پایه‌های شبکه را بنیان نهاد تا جوانی که امروز در کابل یا هر گوشهٔ افغانستان با موبایلش به دنیا وصل می‌شود، اینترنت نشان داده که می‌تواند موتورِ محرک خلق فرصت باشد. حکومت و جامعه باید دست‌به‌دست هم دهند و با خلق راهکارهای عملی کاری کنند که این امتیاز به حقی همگانی بدل شود، اینترنتی ارزان، فراگیر، امن و باز نه ابزار سانسور و کنترل، بلکه عرصهٔ آموزش، کارآفرینی و مطالبهٔ حقوق همگان واقع گردد.
اگر می‌خواهیم اینترنت واقعاً برای مردم افغانستان نفع داشته باشد، باید زیرساخت، مقررات منصفانه، کاهش هزینه‌ها و دیجیتالی‌سازی خدمات را هم‌زمان پیگیری کنیم. اینترنت وقتی به گونهٔ عادلانه در دسترس همه قرار گیرد، می‌تواند شکاف‌های اقتصادی را کم کند، فرصت‌های درآمدزا خلق کند و جامعه‌ای آگاه‌تر و مقاوم‌تر بسازد؛ و این دقیقاً پیام حقیقی روز جهانی اینترنت است.
یادداشت اختصاصی
