افغانستان و چالش آمادگی در برابر امراض اپیدمیک
امروز شنبه ۲۷ دسامبر بهعنوان روز جهانی آمادگی در برابر امراض اپیدمیک نامگذاری شده است و بهپاس تجربههای تلخ همهگیریهای چنین امراض، نام گزاری این روز تحت این عنوان در واقع یک نوع یادآوری است تا دولتها، نهادهای صحی و مردم جهان بر آمادگی، پیشگیری و تقویت سیستمهای سلامت تمرکز کنند. این روز یادآور ضرورت سرمایهگذاری بر ظرفیتهای تشخیص زودهنگام چنین امراض، پاسخ سریع و همکاری بینالمللی برای جلوگیری از گسترش بیماریهای واگیر است، مقامات وزارت صحت عامه میگویند که وضعیت هشداردهندهی سالهای اخیر شامل موجهای بازگشت مهاجران، ضعف زیرساختهای بهداشتی و نارسایی در مدیریت آب و فاضلاب، کشور را نسبت به تهدیدهای اپیدمیک آسیبپذیر کرده است. گزارشهای سازمان جهانی صحت نشان میدهد که در سالهای اخیر میلیونها نفر در افغانستان به کمکهای اضطراری صحی نیاز داشتهاند و نظام صحی کشور بهسبب سالها جنگ و جابهجایی جمعیت، ضعیف و ناپایدار مانده است؛ بنابراین توجه ویژه به پیشگیری و آمادگی برای وقایه در برابر چنین امراض اکنون ضروریتر از همیشه است.
در یک سال گذشته، گزارشهای نظارتی منطقهای از موج مریضی شدید مانند اسهال آبی (AWD)، سرخک و شیوع فصلی مریضیهای تنفسی در برخی ولایتها حکایت داشتهاند که فشار مضاعفی بر مراکز صحی و مراکز درمانی کشور وارد کرده است. آمارهای هفتگی نشان میدهد که موارد مشکوک و تأییدشده امراض اپیدمی در برخی دورهها بهسرعت افزایش یافته و پیامدهای ناچاراً انسانی و اقتصادی برای خانوادهها برجای گذاشته است. این واقعیتها نشان میدهد که تقویت نظارت اپیدمیولوژیک و ارتقای سطح واکسیناسیون و دسترسی به خدمات اولیه صحی باید در رأس برنامههای وزارت صحت عامه و نهادهای کمک رسان صحی قرار گیرد، وزارت صحت عامه در اعلامیههای اخیر خود از همه نهادهای بینالمللی و داخلی خواسته است که در طرحهای واکسیناسیون، تقویت سیستم آب و مدیریت کانالهای فاضلاب، تأمین تجهیزات تشخیصیه و تقویت ظرفیتهای آزمایشگاهی همکاری کنند. توسعه برنامههای آموزش کارمندان صحی، ایجاد مکانیسمهای سریع اطلاعرسانی و تأمین زنجیره سرد واکسینها از جمله اقداماتی است که میتواند آسیبپذیری شهروندان را در برابر اپیدمی کاهش دهد. در عین حال، سازمانهای بشردوستانه مانند یونیسف بر ضرورت سرمایهگذاری در بخش آب، صحت و وقایههای محیطی برای جلوگیری از بروز بحرانهای اسهالی و بیماریهای منتقله از آب تأکید کردهاند.
برای افغانستان، ویژگیهای جمعیتی و جغرافیایی یک چالش ویژه ایجاد میکنند، جمعیت گسترده در مناطق دوردست و صعب العبور، جابهجایی جمعیت بهدنبال بلایای طبیعی همچون زلزله و سیلابها یا بازگشت سیل مهاجرین و ضعف دسترسی به خدمات صحی در برخی ولسوالیها و قصبات میتوانند به تسریع شیوع بیماریها کمک کنند. در چنین شرایطی، راهبردهای پیشگیرانه باید همزمان در سطح ملی و محلی اجرا شوند. ردیابی موارد مشکوک در مرزها، ارتقای واکسیناسیون کودکان و بزرگسالان در برابر بیماریهای قابل پیشگیری، تأمین دواها و تجهیزات حفاظتی و آموزش عمومی در مورد اقدامات سادهِ پیشگیرانه مانند شستن دستها و نگهداری ایمن آب، جزء کلیدیترین گامهای صحی و وقایوی هستند، افزایش ظرفیت آزمایشگاهی و ابزارهای اطلاعرسانی سریع نیز از دیگر نیازهای فوری وقایوی است که توجه در چنین زمینهها میتواند به صحت عامه کمک شایان داشته باشد، توانایی تشخیص سریع نوع عامل اپیدمیک، اطلاعرسانی درست به زمانبندی و اثرگذاری پاسخها جهت کنترل شیوع چنین ویروسها کمک میکند. تجربههای جهانی نشان داده است که انتقال اطلاعات علمی، گزارشدهی شفاف و همکاری نهادهای صحی داخلی و بین المللی میتواند از تبدیل یک مریضی محلی به یک بحران گسترده جلوگیری کند.
وزارت صحت عامه میتواند با اجرای سه محور عملیراهبردی، وضعیت آمادگی در برابر امراض اپیدمیک را ارتقا دهد، نخست، تقویت سیستمهای ردیابی امراض و آزمایش در سطوح ولایتی و ولسوالی؛ دوم، تضمین و تسهیل دسترسی به واکسینها، دواها و تجهیزات حفاظتی؛ سوم، عملیسازی برنامههای آموزشی و اطلاعرسانی مؤثر برای جوامع محلی و اربابهای منطقه. این اقدامات باید با حمایت لجستیکی و مالی شرکای بینالمللی و نهادهای بشردوستانه همراه شود تا کمبودها سریعاً پوشش یابد، در سطح جامعه، نقش رسانهها و سازمانهای مدنی کلیدی است. اطلاعرسانی سریع، دقیق و قابل فهم درباره راههای انتقال بیماری، علایم هشدار و مکانهای دریافت خدمات، میتواند از وحشتآفرینی جلوگیری کند و رفتارهای حفاظتی را تقویت نماید. همچنین، مشارکت مؤثر رهبران محلی و مؤسسات دینی در ترویج پیامهای صحی و پذیرش واکسیناسیون حیاتی است، بهویژه در مناطقی که دسترسی به منابع رسمی محدود است. از منظر اقتصادی، سرمایهگذاری در آمادگی وقایوی اپیدمی بهصرفهتر از هزینههای پسافاجعهای است. پیشگیری، تقویت زنجیره واکسیناسیون، بهبود دسترسی به آب سالم و ارتقای ظرفیت مراکز صحی محلی از بروز موجهای پرهزینه مرگ و میر و توقف فعالیتهای اقتصادی جلوگیری میکند. کمکهای بینالمللی و برنامههای حمایتی باید با نگاه بلندمدتتری طراحی شوند تا نتایج پایدارتری ایجاد شود. رویکرد هماهنگ و زمانبندیشده در روز جهانی آمادگی در برابر امراض اپیدمیک فرصتی است تا وزارت صحت عامه و شرکای بینالمللی برنامههای عملی و قابل سنجشی را اعلام و آغاز کنند. اگرچه چالشها بزرگاند، اما با اولویتبندی منابع، تقویت شبکههای محلی و افزایش شفافیت در گزارشدهی، میتوان از آسیبپذیریها کاست و سلامت عمومی را در سراسر کشور تقویت کرد، لذا آگاهی و مشارکت همگانی، واکسیناسیون بهموقع، رعایت اساسات صحی و گزارش سریع موارد مشکوک به مراکز صحی میتواند جانها را نجات دهد. وزارت صحت عامه و همه نهادها باید این روز را بهعنوان آغاز یک تلاش منسجم برای محافظت از خانوادهها و جامعه در برابر تهدیدهای آینده بپذیرند و همواره قبل از وقوع و شیوع چنین امراض، وقایه را روی دست گیرند.
نیلاب قادری
