برس دندان هفت هزار ساله
چوب برس دندان پیش از دوران بابلیان و مصریان باستان وجود داشته است. از بیش از ۷هزار سال پیش از این چوب برای تمیزکردن دندان ها استفاده شده است. این چوب ترکیبات و مواد فعالی دارد که موجب تقویت دندان ها و حفظ سلامت دهان و دندان می‌شوند. این ترکیبات عبارت‌اند از:
- آلکالوئیدها، سالوادورین (salvadorine)، تری‌متیل آمین که اثر ضدباکتریایی دارند.
- سیلیس (ماده ساینده طبیعی) که برای ازبین بردن پلاک و لکه ها مفید است.
- کلسیم، کلرید و فلوراید که به ترمیم ساختار دندان ها کمک می‌کنند.
- رزین‌ها که به تشکیل لایه ای محافظ روی مینای دندان کمک می کنند تا از فرسایش آنها جلوگیری شود.
- گوگرد.
- ویتامین c
- تانن ها که در تشکیل مواد قابض طبیعی و تحریک ترشح بزاق سالم نقش دارند.
- مقادیر کمی از ساپونین ها، فلاونوئیدها و استرول ها.
- روغن های اسانسی که موجب ایجاد عطر و طعمی ملایم، تحریک تولید بزاق و رفع نفخ شکم می‌شوند.
این چوب نوعی مسواک طبیعی مؤثر و فاقد هرگونه مواد شیمیایی است که حتی برای کودکانی که تازه دندان درآورده اند نیز مفید و بی‌خطر است.
درخت چوب مسواک:
چوب مسواک را از درخت سالوادورا پرسیکا (Salvadora Persica) به دست می آورند که به آن درخت اراک یا درخت مسواک نیز می‌گویند. سالوادورا پرسیکا گیاهی همیشه سبز است که به شکل درختی کوچک یا درختچه ای با تنه ای کج رشد می‌کند. قطر آن به ندرت به بیش از ۳۰ سانتی متر می رسد و حداکثر ارتفاع آن ۳ متر است. برگ های این درخت کوچک، گرد یا بیضی، کمی گوشتی، ضخیم و آبدارند و بوی تند شاهی یا خردل می‌دهند.
این درخت گل‌های معطر کوچک و میوه هایی شبیه گیلاس‌های گوشتی کوچک دارد که به سختی دیده می‌شوند. درخت اراک می تواند در شرایط سخت زنده بماند و محیط های خشک و خاک های شور را تحمل کند. این درخت بومی مناطقی از ایران، عربستان، آفریقا، عراق، هند، پاکستان و سریلانکاست.
گرچه درخت اراک رایج ترین گیاه برای تهیه چوب مسواک است، از چوب درختان دیگری مانند درخت زیتون، نخل و گردو نیز می توان استفاده کرد.
برای تهیه چوب های مسواک هرگز از درختی که سمی یا مضر است استفاده نکنید.
هرچقدر چوب درختان سمی را بشویید باز هم ممکن است مواد شیمیایی باقی مانده در چوب شما را بیمار کند. همچنین نباید از درختانی استفاده کنید که به آنها آفت کش یا سایر مواد شیمیایی مضر داده شده است. درخت انار و درخت بامبو دو نمونه از درختانی هستند که نمی توان از آنها برای تهیه چوب مسواک استفاده کرد.
خواص چوب مسواک
طبق پژوهش های علمی، چوب مسواک به دست آمده از درخت اراک خواص ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدویروسی، ضدپوسیدگی و ضدپلاک دندان دارد. پژوهش‌هایی نیز حاکی از این بوده اند که این چوب اثرات آنتی اکسیدانی، ضد درد و ضدالتهابی دارد. در ادامه با فواید و خواص چوب مسواک بیشتر آشنا می شویم.
۱. مقابله با پوسیدگی دندان
در دهان ما صدها نوع باکتری وجود دارند. این باکتری ها موادی شیمیایی را تولید می‌کنند که موجب فرسایش مینای دندان و تجمع اسید در بزاق می‌شوند. خوشبختانه بزاق دهان در مبارزه با این اسیدها مؤثر است و به دندان ها نیز کمک می‌کند تا خود را ترمیم کنند. استفاده از چوب مسواک موجب افزایش ترشح بزاق در دهان می‌شود و تجمع بزاق بیشتر نیز تشکیل اسید را به تأخیر می اندازد، بنابراین با پوسیدگی دندان مقابله می‌کند. به علاوه کلرید سدیم موجود در این چوب نیز سبب سفیدی دندان ها می‌شود.
پژوهش‌های اپیدمیولوژیک و آزمایشگاهی متعددی حاکی از این بوده‌اند که چوب مسواک اثرات ضد پوسیدگی قوی دارد. مثلا طبق پژوهشی مقدماتی و مقطعی که در غنا روی بزرگ سالان انجام شد، میزان تشکیل پلاک و ایجاد و پیشرفت پوسیدگی دندان در استفاده کنندگان از چوب مسواک کمتر از کسانی بود که از مسواک های مصنوعی استفاده می‌کردند. همچنین در پژوهش ها مشخص شد که چوب های مسواک به دلیل محتوای فلوراید خود اثرات ضدپوسیدگی دارند.
عده دیگری از محققان نیز دریافتند که عصاره آبی چوب مسواک و درخت گردوی ایرانی هر دو قادر به مهار قابل توجه رشد باکتری های عامل پوسیدگی دندان هستند. عزالدینی اردکانی در کارآزمایی بالینی که روی ۳۸۰ دانش‌آموز سال دوم دبیرستان در شهر یزد انجام داد، اثربخشی چوب مسواک در پیشگیری از پوسیدگی دندان را نشان داد. (۳۳۰ دانش‌آموز این پژوهش را تا پایان ادامه دادند.) به مدت یک سال ۱۷۴ دانش آموز در گروه آزمایش (case group) از چوب مسواک و ۱۵۶ دانش‌آموز در گروه کنترل از مسواک معمولی استفاده کردند. داده ها نشان دهنده افزایش معنی داری (۵۵درصد) در میزان پوسیدگی دندان در گروه کنترل در مقایسه با گروه آزمایش بود و احتمال پوسیدگی برای هر دندان در گروه کنترل ۹٫۳۵ برابر گروه آزمایش بود.
۲. کاهش تشکیل جرم و پلاک و کمک به سلامت لثه و پریودنتال
پلاک دائما در دهان ما تشکیل می‌شود، حتی اکنون که درحال خواندن این مقاله هستید. لایه بی رنگ روی مینای دندان همان چیزی است که به آن پلاک می‌گویند؛ لایه زردرنگی که روی دندان ها ایجاد می‌شود نیز جرم دندان است. جرم دندان عامل بیماری های لثه و درنهایت ازدست دادن دندان است. مصرف غذاهای فراوری شده نیز منجر به تشکیل جرم و پلاک دندان می‌شود. بهترین راه رهایی از جرم و پلاک دندان مسواک زدن منظم دندان ها به روش صحیح است.
بسیاری از محققان اثرات چوب مسواک بر سلامت لثه و پریودنتال را بررسی کرده‌اند. مثلا دانیلسن و همکاران (Danielsen et al) پژوهشی را برای بررسی اثر مسواک زدن با این چوب بر حذف پلاک در دانش‌آموزان کنیایی انجام دادند. آنها می‌خواستند بدانند که آیا خمیردندان تأثیر بیشتری بر حذف پلاک های دندانی ایجادشده دارد یا خیر. در این پژوهش مسواک زدن با چوب مسواک به مدت ۵ دقیقه منجر به کاهش محل های رسوب پلاک شد و خمیردندان تأثیر بیشتری نداشت.
هاردی و احمد (Hardie and Ahmed) بر اساس بررسی خود نتیجه گرفتند که چوب مسواک و مسواک‌های معمولی در حذف پلاک تأثیر مشابهی دارند. ساها و همکاران (Saha et al) نیز در پژوهش خود نشان دادند که استفاده کنندگان از چوب مسواک در مقایسه با کسانی که از مسواک و خمیر دندان استفاده می‌کنند، میانگین نمره لثه (gingival score) بهتری دارند. میانگین نمره پلاک دندان در کسانی که از مسواک و چوب مسواک استفاده می‌کردند، کمترین بود.
۳. مقابله با باکتری‌ها
در دهان انسان بیش از ۷۰۰ سویه مختلف از باکتری‌ها وجود دارد. بسیاری از این باکتری ها مفیدند و به محافظت از لثه و تجزیه غذا کمک می‌کنند، ولی بعضی از آنها لثه و استخوان های فک را تخریب می‌کنند و موجب ایجاد حفره های دندانی دردناک می‌شوند.
در پژوهش‌های متعدد مشخص شده است که چوب مسواک خواص ضدباکتریایی قابل توجهی دارد و با باکتری های بد دهان مقابله می‌کند. طبق پژوهش های متعدد، چوب های مسواک فعالیت ضد میکروبی قابل توجهی در برابر باکتری‌های هوازی و بی‌هوازی دارند.
۴. تقویت لثه
لثه از بافت نرمی ساخته شده است و معمولا اولین بخش ساختاری دهان است که تحت تأثیر پوسیدگی دندان ها قرار می‌گیرد. یکی از علائم هشداردهنده این است که وقتی چیزی سرد یا گرم می‌خوریم، دردی شدید را حس می‌کنیم. این نشان می دهد که چیزی در حال تخریب لثه است.
آماس و التهاب لثه از مشکلات رایج لثه است که باید مراقب آن باشید. التهاب لثه اغلب موجب تورم لثه می‌شود و به همین دلیل نیازمند مراقبت های فوری پزشکی است. درمان نکردن آن می‌تواند منجر به تجمع شدید جرم دندان شود که بر ساختار استخوان اثر می‌گذارد و موجب ازدست دادن دندان می‌شود؛ همچنین می‌تواند موجب بروز وضعیتی غیرقابل برگشت در پوسیدگی دندان شود که پریودنتیت پیشرفته (advanced periodontitis) نام دارد.
پریودنتیت یا بیماری بافت های اطراف دندان از بیماری های عفونی در قسمت لثه و سایر بافت‌های نگهدارنده دندان است که موجب خون ریزی در پای دندان‌ها و عفونی و بدبو شدن دهان می‌شود.
خوشبختانه چوب مسواک می‌تواند از این وضعیت جلوگیری کند. این چوب احتمال ابتلا به التهاب لثه و پریودنتیت را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و لثه را سالم نگه می‌دارد.
۵. اثرات ضد سرطان، ضد درد و ضد التهاب
چوب مسواک علاوه بر فوایدی که برای دهان و دندان دارد، به دلیل داشتن آنتی اکسیدان فواید درمانی نیز دارد. آنزیم های آنتی‌اکسیدانی مانند پراکسیداز (peroxidase)، کاتالاز (catalase) و سایر مواد ضد سرطانی از ابتلا به سرطان جلوگیری می‌کنند. عصاره ساقه سالوادورا پرسیکا فعالیت ضدالتهابی نیز دارد. این عصاره مسکنی طبیعی برای درمان دندان درد است.
۶. اثرات ضدقارچی
طبق پژوهش‌ها، چوب مسواک خواص ضدقارچی دارد. مثلا در پژوهشی اثرات ضدقارچی عصاره آبی ریشه گیاه مسواک بررسی شد. در این پژوهش غلظت‌های مختلف عصاره آبی گیاه مسواک با ایزوله خوراکی کاندیدا آلبیکانس تلقیح شد. (Candida albicans نوعی مخمر بیماری‌زاست که معمولا عامل ایجاد عفونت‌های برفک دهان و عفونت قارچی واژن است.) پژوهشگران دریافتند که این عصاره در غلظت‌های ۱۵درصد یا بیشتر دارای اثر مهارکنندگی رشد قارچ تا ۴۸ ساعت است. به‌گفته آنها این اثر ضدقارچی احتمالا ناشی از یک یا چند مورد از ترکیبات ریشه شامل کلر، تری‌متیل‌آمین، رزین آلکالوئید و ترکیبات گوگردی است.
۷. اثرات ضدویروسی
در پژوهشی، محققان اثرات BITC (ترکیبی جداشده از ریشه سالوادورا پرسیکا) بر ویروس هرپس سیمپلکس ۱ (HSV-1) را بررسی کردند. نتیجه این بود که BITC در غلظت ۱۳۳ میکروگرم در میلی‌لیتر در برابر ویروس HSV-1 اثر ویروس‌کشی دارد. نویسندگان این پژوهش استفاده از چوب مسواک را به‌عنوان اقدامی پیشگیرانه برای کنترل عفونت‌های دهان تأیید کردند.
پلاک دائما در دهان ما تشکیل می‌شود، حتی اکنون که درحال خواندن این مقاله هستید. لایه بی‌رنگ روی مینای دندان همان چیزی است که به آن پلاک می‌گویند؛ لایه زردرنگی که روی دندان‌ها ایجاد می‌شود نیز جرم دندان است. جرم دندان عامل بیماری‌های لثه و درنهایت ازدست‌دادن دندان است. مصرف غذاهای فراوری‌شده نیز منجر به تشکیل جرم و پلاک دندان می‌شود. بهترین راه رهایی از جرم و پلاک دندان مسواک‌زدن منظم دندان‌ها به روش صحیح است.
بسیاری از محققان اثرات چوب مسواک بر سلامت لثه و پریودنتال را بررسی کرده‌اند. مثلا دانیلسن و همکاران (Danielsen et al) پژوهشی را برای بررسی اثر مسواک زدن با این چوب بر حذف پلاک در دانش‌آموزان کنیایی انجام دادند. آنها می خواستند بدانند که آیا خمیردندان تأثیر بیشتری بر حذف پلاک های دندانی ایجاد شده دارد یا خیر. در این پژوهش مسواک زدن با چوب مسواک به مدت ۵ دقیقه منجر به کاهش محل‌های رسوب پلاک شد و خمیردندان تأثیر بیشتری نداشت.
هاردی و احمد (Hardie and Ahmed) بر اساس بررسی خود نتیجه گرفتند که چوب مسواک و مسواک های معمولی در حذف پلاک تأثیر مشابهی دارند. ساها و همکاران (Saha et al) نیز در پژوهش خود نشان دادند که استفاده کنندگان از چوب مسواک در مقایسه با کسانی که از مسواک و خمیر دندان استفاده می‌کنند، میانگین نمره لثه (gingival score) بهتری دارند. میانگین نمره پلاک دندان در کسانی که از مسواک و چوب مسواک استفاده می کردند، کمترین بود.
