رسومات مردم افغانستان در جشن نوروز

نویسنده: شکیب احمد سروش

بیش از سه هزار سال است که اول حمل به عنوان روز اول سال نو حوزه تمدن پارسی جشن گرفته می‌شود و این روز برای مردم افغانستان هم بسیار مهم و ارزشمند است. مردم افغانستان هر ساله در شهر‌ها و روستا‌ها، با شکوه تمام و براساس رسوم وعنعنات وطنی از این آیین دیرین پارسی تجلیل می‌کنند.

اوج این شکوه و تجلیل در شهر مزارشریف و روضه حضرت علی «ع» با حضور مردم از سراسر افغانستان و کشور‌های منطقه بویژه آسیای میانه برگزار می‌شود.مردم افغانستان بر این باور هستند که مزارشریف زادگاه نوروز و مقر سلطنت جمشید پادشاه پیشدادی بوده است که آن را موسس و بنیانگذار نوروز می‌پندارند و به همین دلیل برگزاری این جشن در مزارشریف اهمیت ویژه‌ای دارد.

جشن گل سرخ یا جهنده بالا

مردم افغانستان معتقدند که رسیدن پرنده‌های مهاجر به افغانستان در این موقع از سال خبر از آغاز فصل بهار می‌دهد. جشن گل سرخ هم که در افغانستان با عنوان میله گل سرخ از آن یاد می‌شود، در ۴۰ روز اول سال و به مناسبت رویش لاله‌های سرخ در مزار شریف و در زیارتگاهی منسوب به حضرت علی برگزار می‌شود. اهمیت این جشن به حدی است که حتی از کشور‌های ایران و تاجیکستان و دیگر کشور‌های آسیای میانه هم عازم مزار شریف می‌شوند.

جشن گل سرخ با یک مراسم مذهبی که افغان‌ها از آن به جهنده علی و یا جهنده سخی یاد می‌کنند، تقارن دارد. مراسمی که بر اساس باور افغان‌ها به خلافت حضرت علی تعلق دارد.

در این مراسم که بیش از ۲۰۰ هزار افغان از سراسر کشور در آن حضور می‌یابند و در مسجد کبود مزار شریف برگزار می‌شود، علمی منسوب به حضرت علی (ع) که بر آن اسماء متبرک نوشته شده است به اهتزار در می‌آید و سپس این علم برای روز‌های متوالی در آن مکان افراشته می‌ماند.

این علم که در واقع تداعی کننده درفش کاویانی اساطیر فارسی است، با پارچه‌های زربافت و دست دوزی شده مزین شده است،علاوه بر این در طول مراسم ۲۱ گلوله توپ نیز شلیک می‌شود و بسیاری از مقامات بالای حکومتی و فرمانداران ولایت‌ها نیز برای تماشا به مزارشربف می‌آیند.

جشن دهقان

نوروز در بسیاری از سرزمین‌های پارسی، همواره با زایش زمین همراه بوده است. از این رو در افغانستان جشنی به نام جش دهقان در اولین روز سال برگزار می‌شود. از جمله آیین‌های این جشن این است که دهاقین به شهر‌ها آمده و تولیدات خود را در استادیوم چمن حضوری کابل به نمایش می‌گذارند. اگر چه این جشن امروزه تنها به کابل و شهر‌های مهم محدود شده، زمانی در تمام شهر‌ها برگزار می‌شده است.این جشن آن‌قدر در میان افغان‌ها محبوبیت دارد که شاروال و شخصیت‌های مهم حکومتی هم در آن حاضر می‌شوند. ضمن اینکه در روز جشن دهقان شهرنشینان هم با لباس‌های شاد و رنگارنگ به مزارع کشاورزان رفته و کشاورزان درمقابل چشم مردم، زمین را با قولبه‌گاو شخم می‌زنند و با رنگ کردن شاخ‌های گاو فصل بهار را شروع می‌کنند.البته چوپانان نیز سهمی از جشن روز دهقان دارند و در این روز گوسفندان خود را در مزارع رها می‌کنند.

 

هفت میوه

شاید یکی از جالب‌ترین رسم‌های نوروزی افغان‌ها هفت میوه باشد. در واقع افغان‌ها به جای سفره هفت سین سفره هفت میوه دارند. هفت میوه چیزی شبیه سالاد میوه که از هفت نوع میوه خشک تشکیل شده است که عبارتند از کشمش، سنجد، پسته، فندق، قیسی، چارمغز و آلو.

 

باور مردم افغانستان بر این است که در واقع نه هفت سین و نه هفت شین وجود داشته است. بلکه آنچه که از ابتدا وجود داشته هفت چین بوده است. مراد از آن هم هفت میوه‌ای بوده که از هفت درخت متفاوت چیده شده و به عنوان برکت در سفره چیده می‌شده است. البته گاهی هفت میوه افغان‌ها با هفت سین، سبزی پلو و سمنک هم همراه است.

 

سمنک پزان

تهیه سمنک یکی از آیین‌های مشترک میان تمام مردمی است که نوروز را جشن می‌گیرند. سمنک نه تنها نذر برآمدن حاجت‌ها و مرادهاست، بلکه به باور بسیاری با خود خیر و برکت به ارمغان می‌آورد. سمنک آنقدر برای افغان‌ها مهم هست که زنان از آغاز شب نوروز تا سپیده دم به طبخ آن مشغول می‌شوند و همزمان شادمانه آواز می‌خوانند.

 

پیرک در افغانستان

پیرک داستان طولانی و جالبی در افغانستان دارد، پیرمردی با ریش‌های بلند، لباس‌های رنگی، کلاهی دراز و یک تسبیح که نماد برتری و قدرت طبیعت بر زمستان است. او و همراهانش قریه به قریه می‌چرخند و کمک‌هایی را همچون، آرد و روغن و برنج جمع کرده بین افراد توزیع می‌کنند؛ این جشن بیشتر در مناطق مرکزی افغانستان مروج است.

بزکشی عید

بزکشی یک رقابت ورزشی محلی در برخی کشور‌های آسیای میانه مانند تاجیکستان و افغانستان است. به این صورت که افرادی سوار بر اسب با یک بز سربریده تمام میدان را برای کسب امتیاز با هم مسابقه می‌دهند. در این رقابت سوارکاران تلاش می‌کنند تا بز بی سر را به میدان بزرگی که با خط سفید و پرچم مشخص شده و به آن دایره حلال گفته می‌شود، برسانند. بزکشی آنقدر برای افغان‌ها اهمیت دارد که چند سال پیش در فهرست بازی‌های ملی ثبت و دارای فدراسیون ورزشی شده است.

 

با وجود آن که بز کشی از بازی‌های محلی ولایت‌های شمالی افغانستان به شمار می‌رود، اما به دلیل جذابیت آن، این بازی در تمام نقاط افغانستان علاقمندان فراوانی دارد و در زما‌ن‌های مختلف به ویژه ایام نوروز مسابقات بز کشی در تمام ولایت‌ها برگزار می‌شود.

 

 گودی‌پران بازی

گودی‌پران بازی از جمله بازی‌های مورد علاقه مردم افغانستان به ویژه جوانان شهر کابل است و روز‌هایی که باد به آرامی می‌وزد، آسمان کابل پر از گودی‌پران های رنگارنگ می‌شود.جوانان شهر کابل در روز‌های نوروز با حضور بر فراز تپه‌ها برای بلند کردن بادبادک‌های خود تلاش می‌کنند. این بازی به عنوان یکی از سرگرمی‌های اصلی مردم افغانستان در جشن نوروز به شمار می‌رود.

تماشای دشت ارغوان

مردم کابل به‌همراه خانواده در طول دو هفته عید برای گردش به استالف (روستایی در ۲۹ کیلومتری شمال غرب کابل) یا چاریکار (شهری در ۶۴ کیلومتری شمال کابل) یا دیگر مناطقی که سرزمین‌های سرسبز و دشت ارغوان دارند می‌روند.

خانه تکانی عید

خانه تکانی در آستانه نوروز از سنت‌های پسندیده افغان‌ها است. زنان  در آستانه نوروز با شستن فرش‌ها و گردگیری خانه خود تلاش می‌کنند تا پاکیزگی و نشاط را در آستانه بهار در خانه به وجود آورند.تزیین و رنگ خانه برای استقبال از بهار از دیگر رسوم افغان‌ها در روز‌های آخر زمستان است و مرد‌ها در افغانستان تلاش می‌کنند تا در آستانه نوروز وسایل خانه خود را نو کنند.

لباس نو عید

افغان‌ها معتقداند با نو شدن طبیعت و آمدن فصل بهار باید لباس نو پوشید، زیرا طبیعت بر روح و جان آدمی اثر می‌گذارد و انسان باید ظاهری پاکیزه و تمیز داشته باشد.

 

مردم افغانستان معمولا برای عید لباس‌هایی که رنگ زرد و سرخ دارد به تن می‌کنند. آن‌ها می‌کوشند تا برای مدتی هرچند کوتاه با طبیعت یکی شوند، با او نفسی تازه کنند و این تازگی را تا چندین روز جشن بگیرند.در آستانه نوروز، بازار فروش لباس در شهر .

 

کشتی پهلوانی

کشتی در ایام جشن نوروز، سرگرمی بسیاری از افغان‌‌ها به حساب می‌آید. کشتی از جمله ورزش‌های باستانی و پرطرفدار در میان مردم افغانستان است که در روز‌های نوروز بیشتر در مناطق بیرون شهر با شرکت کشتی‌گیران و در حضور تماشاگران برگزار می‌شود.کشتی‌گیران محلی در مکان‌هایی که پوششی از سبزه و یا خاک نرم دارد، گرد هم می‌آیند و با حضور یک داور، مسابقه میان ۲ کشتی‌گیر برگزار می‌شود.

 تخم مرغ جنگی

تخم مرغ جنگی از بازی‌های ویژه نوروزی در افغانستان است که بیشتر در محلات تفریحی و پارک‌ها که مردم برای تفریح به آنجا می‌روند، برگزار می‌شوددر این بازی ۲ نفر که هر کدام تخم مرغ‌های جوشیده و سفت در دست دارند، تخم مرغ‌های خود را به یکدیگر می‌زنند و تخم مرغی که زودتر شکست صاحب آن بازنده است و تخم مرغ شکسته شده به صاحب تخم مرغ برنده تعلق می‌گیرد.

چرخ و فلک سواری

چرخ‌وفلک سواری یکی دیگر از سرگرمی‌های نوروزی مردم افغانستان است که بیشتر نزد کودکان و نوجوانان محبوبیت دارد.بازی‌های دیگری، چون «نیزه بازی»، «خروس جنگی»، «کبک جنگی» و «چارمغز بازی» از دیگر سرگرمی‌های مردم افغانستان در جشن نوروز هستند.