زنان افغانستان و روز جهانی حقوق بشر؛ از محدودیتها تا مقاومت
۱۰ دسامبر، روز جهانی حقوق بشر، یادآور تعهد جامعه جهانی به حفاظت از کرامت انسانی و برابری است. امسال این روز بهویژه برای زنان افغانستان اهمیت مضاعفی دارد؛ نسلی که با تحولات سیاسی کشور در سال ۲۰۲۱، شاهد محدودیتهای شدید آموزشی، شغلی، سیاسی و اجتماعی شده است. وضعیت کنونی زنان افغان نه تنها نقض حقوق بشر را نشان میدهد، بلکه پیامدهای بلندمدت اجتماعی و اقتصادی برای کل کشور دارد.
حقوق بشر برای زنان افغانستان صرفاً یک اصل نظری نیست؛ بلکه مسئلهای حیاتی است که زندگی روزمره، سلامت روانی، فرصتهای شغلی و دسترسی به آموزش آنها را تحت تأثیر قرار میدهد. در این مقاله، وضعیت زنان افغانستان در سال ۲۰۲۵ و اهمیت روز جهانی حقوق بشر در حمایت از آنان بررسی میشود.
۱. محدودیتهای آموزشی و حق تحصیل
یکی از بنیادیترین حقوق بشر، حق آموزش است. اما در افغانستان، دختران بالای صنف ششم با ممنوعیت ادامه تحصیل مواجهاند و بسیاری از مکاتب دخترانه بسته شده است. این محدودیت نه تنها دسترسی به دانش و مهارتهای لازم برای زندگی را محدود میکند، بلکه توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور را نیز تهدید میکند.
معلمان زن نیز با محدودیتها و تهدیدهای امنیتی روبهرو هستند و کیفیت آموزش کاهش یافته است. روز جهانی حقوق بشر فرصتی است تا جامعه جهانی و نهادهای بینالمللی صدای زنان و دختران افغانستان را بشنوند و بر حق آموزش آنها تأکید کنند.
۲. حق اشتغال و مشارکت اقتصادی
حق کار و استقلال مالی، بخش مهمی از حقوق بشر است. با وضع محدودیت در فعالیتهای زنان در بخشهای دولتی و خصوصی، بسیاری از زنان متخصص و کارآفرین مجبور به ترک شغل خود شدهاند. این وضعیت باعث کاهش درآمد خانوادهها، افزایش فقر و محدودیت فرصتهای اقتصادی میشود.
روز جهانی حقوق بشر، یادآور اهمیت تضمین دسترسی زنان به فرصتهای شغلی و مشارکت اقتصادی است؛ حق انسانی که نقض آن تأثیر مستقیم بر زندگی میلیونها نفر دارد.
۳. خشونت و تبعیض جنسیتی؛ نقض حقوق انسانی
خشونت خانگی و تبعیض جنسیتی در افغانستان افزایش یافته و بسیاری از زنان دسترسی محدودی به عدالت دارند. نبود حمایت قانونی باعث شده که خشونتهای خانگی و اجتماعی بدون پیگیری باقی بماند و سلامت روانی و جسمی زنان آسیب ببیند.
حقوق بشر شامل امنیت و حمایت قانونی از تمامی افراد است و روز جهانی حقوق بشر فرصتی برای یادآوری مسئولیت دولتها و جامعه جهانی در قبال زنان افغانستان است.
۴. محدودیت مشارکت سیاسی و اجتماعی
حق مشارکت در تصمیمگیریهای سیاسی و اجتماعی، بخشی از حقوق اساسی بشر است. ممنوعیت زنان از فعالیت در احزاب سیاسی، نهادهای دولتی و سازمانهای غیر دولتی باعث کاهش صدای آنان در فرآیندهای تصمیمگیری شده است.
این روز، فرصتی است تا جامعه بینالمللی فشار خود را برای بازگرداندن حقوق سیاسی زنان افغان افزایش دهد و از دولتها بخواهد به تعهدات حقوق بشری خود پایبند باشند.
۵. مقاومت و ابتکارات زنان افغان
با وجود محدودیتها، زنان افغانستان از راههای مختلف به حفظ حقوق و کرامت خود ادامه میدهند. شبکههای آموزشی غیررسمی، کورسهای آنلاین، کارگاههای مهارتآموزی و فعالیتهای خیریه نمونههایی از ابتکار و مقاومت زنان هستند.
روز جهانی حقوق بشر، فرصتی است تا این مقاومت دیده شود و جامعه جهانی با حمایت از این تلاشها، به تحقق حقوق انسانی زنان افغان کمک کند.
۶. نقش جامعه بینالمللی و اهمیت روز جهانی حقوق بشر
حقوق بشر محدود به مرزهای ملی نیست. حمایت جامعه بینالمللی، فشار سیاسی و برنامههای آموزشی میتواند به توانمندسازی زنان و حفاظت از حقوق آنان کمک کند. نادیده گرفتن این بحران نه تنها به زنان آسیب میرساند، بلکه توسعه و ثبات اجتماعی در افغانستان را نیز تهدید میکند.
روز جهانی حقوق بشر، یادآور مسئولیت همگانی در برابر نقض حقوق انسانی است و فرصتی برای تاکید بر اهمیت آموزش، اشتغال، امنیت و مشارکت سیاسی زنان افغان.
از سوی دیگر، وضعیت فعلی زنان افغانستان بدون در نظر گرفتن نقش تاریخی و سیاسی امریکا قابل تحلیل نیست. پس از اشغال افغانستان توسط امریکا در سال ۲۰۰۱، وعده حمایت از حقوق زنان و تضمین دسترسی آنان به آموزش، کار و مشارکت اجتماعی داده شد. این وعدهها بهویژه در دهه ۲۰۱۰، زمانی که زنان افغان در عرصههای تحصیل، شغلی و سیاسی فعال بودند، بهعنوان دستاوردهای بزرگ مطرح شد.
با این حال، خروج شتابزده و بدون برنامه جامع امریکا در سال ۲۰۲۱ و محدودیتهای پس از آن، نقش مستقیمی در بازگشت حکومت فعلی به قدرت و محدود شدن حقوق زنان داشت. بسیاری از کارشناسان معتقدند که سیاستهای امریکا در طول دو دهه حضور نظامی، بیشتر بر منافع استراتژیک متمرکز بود تا بر توانمندسازی پایدار زنان افغانستان.
علاوه بر این، کمبود فشار عملی و دیپلماتیک موثر پس از بازگشت حکومت فعلی باعث شد که محدودیتهای آموزشی و شغلی زنان به سرعت اعمال شود. برنامههای مالی و کمکهای بشردوستانه، اگرچه در سطح محدود ارائه شد، اما نتوانست حمایت عملی و مستمر برای حفاظت از حقوق زنان ایجاد کند. در واقع، وعدههای حقوق بشری امریکا بیشتر جنبه تبلیغاتی داشت و نقشی در جلوگیری از نقض سیستماتیک حقوق زنان نداشت.
این واقعیت باعث شده که بسیاری از زنان افغانستان و فعالان حقوق بشر، ادعای امریکا در دفاع از حقوق بشر را تناقضآمیز و ناکافی ارزیابی کنند. در حالی که امریکا خود را مدافع حقوق بشر معرفی میکند، تجربه زنان افغانستان نشان میدهد که بدون حمایت عملی و مستمر، حقوق بشر صرفاً به یک شعار محدود میشود.
در روز جهانی حقوق بشر، جامعه جهانی و بهویژه کشورهایی که مدعی حمایت از زنان و حقوق انسانی هستند، باید مسئولیت واقعی خود را در برابر زنان افغانستان بپذیرند و نشان دهند که دفاع از حقوق بشر، تنها یک ادعا نیست، بلکه تعهد عملی و مداوم میطلبد.
زنان افغانستان امروز در نقطهای حساس قرار دارند؛ از محدودیتها و خشونتها تا ابتکارات و مقاومت برای حفظ حقوق انسانی خود. روز جهانی حقوق بشر، فرصتی است تا صدای آنان شنیده شود و جامعه جهانی مسئولیت خود را در حمایت از حقوق زنان افغان به یاد آورد.
حقوق بشر برای زنان افغانستان صرفاً یک شعار نیست، بلکه ضرورتی حیاتی است که تضمین آموزش، کار، امنیت و مشارکت اجتماعی آنها را ممکن میکند و کلید توسعه پایدار و ثبات در افغانستان به شمار میرود.
نویسنده: حسنیه سادات مهدوی
